O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Internet marketing kompleksining asosiy elementlari 
Elektron marketingda 4P marketing kompleksining element-
lari  (Product,  Price,  Promotion,  Place)  va  marketing  munosa-
batlarining  umumiy  modeli  qo‘llaniladi.  Biroq,  har  bir  element 
o‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  Internet  bu  nafaqat  yangi  savdo 
kanali  yoki  marketing  kommunikatsiyalari,  balki  real,  mavjud 
bo‘lgan  mahsulotlar  bilan  bir  qatorda  raqamli  axborot 
mahsulotlari taqdim etiladigan yangi bozor. 
Mahsulot  (Product)  –  bu  Internet  orqali  sotiladigan  narsa 
bo‘lib  munosib sifatga ega bo‘lishi kerak. U nafaqat boshqa say-
tlar, balki an’anaviy do‘konlar bilan ham raqobatlashadi. 
Narx  (Price)  –  xarajatlarni  tejash  tufayli  Internetdagi  narx 
oddiy do‘kondagi narxdan past ekanligi odatiy bo‘lib qolaybdi. 
Oldinga siljish (Promotion) – bu Internetda ham saytni ham 
mahsulotni  oldinga  siljish  bo‘yicha  tadbirlar  majmui.  Bu  juda 
katta  vositalarni  o‘z  ichiga  oladi  (qidiruv  tizimini  oldinga  siljish, 
kontekstli  reklama,  bannerli  reklama,  elektron  pochta  marketingi, 
affiliativ  marketing  (reklama  beruvchi  va  web-master  sherigi 
o‘rtasidagi  hamkorlik  orqali  passiv  daromad  olishga  imkon 
beradigan  faoliyat  turi),  virusli  marketing,  yashirin  marketing, 
interfaol reklama, bloglar va boshqalar). 
Savdo joyi (Place) - savdo nuqtasi, ya’ni sayt. Grafik dizayni 
ham, saytning erganomikasi ham katta rol o‘ynaydi. Yuklab olish 
tezligiga,  to‘lov  tizimlari  bilan  ishlashga,  etkazib  berish 
shartlariga, sotishdan oldin, davomida va undan keyin mijozlar bi-
lan ishlashga e’tibor qaratish lozim. 

---

195 
Internetning muhim  xususiyati  – bu  marketing  elementlarin-
ing  integratsiyasi.  An’anaviy  marketing  kompleksini    (4P)  inter-
net-loyihaga  ajratish  qiyin.  Masalan,  web-sayt  dizayni  va  navi-
gatsiya  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  marketing  kompleksining  to‘rtala 
elementiga qo‘llaniladi. 
Marketing  kompleksi  elementlarini  integratsiya  (birlash-
tirish) dan  tashqari, elektron bozor konvergentsiya jarayoni bilan 
ajralib turadi. 
Konvergensiya  –  ilgari  turli  xil  bozorlarga  tegishli  bo‘lgan  
tovarlar va xizmatlarni bitta bozorga olib boradigan jarayon. 
Natijada  deyarli  barcha  raqamli  mahsulotlar  bir-biri  bilan 
raqobatlashadi. 
Aslida, yaqinlashuv jarayoni 4 ta asosiy variantda mavjud: 
1.  Mahsulotlarning  konvergentsiyasi.  Audioyozuvlar,  vizual 
mahsulotlar, jurnal maqolalari elektron bozorda raqamli formatda 
mavjud,  xuddi  shu  dasturiy  mahsulotlar  tomonidan  qayta  ishlani-
shi  mumkin.  Agar  mahsulot  ham  jismoniy,  ham  raqamli  shaklda 
mavjud  bo‘lsa,  konvergentsiya  formatlardan  birini  yo‘q  qilishga 
olib  kelishi  mumkin.  Masalan,  elektron  kutubxona  kataloglarini 
joriy  etish  asta-sekin  an’anaviy  qog‘oz  kataloglarni  almashtir-
moqda 
2.  Jarayonlarning  konvergentsiyasi.  Bir  xil  jarayon  ilgari 
turli xil jarayonlar tomonidan bajarilgan turli funksiyalarni amalga 
oshirish  uchun  ishlatilishi  mumkin.  Bunga  misol  iste’molchilar 
to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni  to‘plash  va  ulardan  foydalanishdir. 
Axborot  turli  yo‘llar  bilan  to‘planishi  mumkin,  ammo  keyin  dar-
hol bir nechta funktsiyalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi - 
yangi  mahsulotlarni  ishlab  chiqish,  ularning  xususiyatlarini 
iste’molchilarning  individual  ehtiyojlariga  moslashtirish,  to-
varlarni sotish va sotish, ularni narxlash.Natijada ishlab chiqarish, 
marketing,  sotish,  iste’mol  qilish  va  sotishdan  keyingi  xizmatlar 
iste’molchilar 
qiymatini 
yaratishning 
yagona 
jarayoniga 
birlashadi.Ushbu  jarayonni  endi  alohida  bosqichlarga  bo‘lish 
mumkin emas, bir nechta jarayonlar nafaqat doimiy, balki parallel 
ravishda  ham  amalga  oshiriladi.Bu  elektron  biznes  nafaqat 

---

196 
muqobil  kanal,  balki  yangi  bozor  ekanligi  foydasiga  muhim  da-
lildir. 
3. Infratuzilmaning konvergensiyasi. Bunga ilgari har biri o‘z 
tarmog‘ida  monopoliyadan  imtiyozga  ega  bo‘lgan  telefon 
kompaniyalari,  kabel  tizimlari  operatorlari,  sputnik  antennalari, 
raqobatchilariga  aylanishiga  olib  keldi.  Bunday  konvergensiya 
(yaqinlashish) turli tashkilotlarni yagona soliqqa tortish muammo-
sini keltirib chiqaradi. 
4. Bozor makonining konvergensiyasi. Globallashuv jarayon-
lari  alohida  mintaqaviy  va  milliy  bozorlarning  konvergensiyaga 
(yaqinlashishga) olib keladi. 
Axborot  texnologiyalarining  rivojlanishi,  agar  sun’iy 
to‘siqlar  o‘rnatilmasa,  geografik  asosda  monopoliyalarning  yo‘q 
bo‘lib ketishiga olib keladi.