O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Kriptovalyuta afzalliklari va kamchiliklari 
Mavjud  moliyaviy  vositalar  bilan  taqqoslaganda,  kriptoval-
yutalar quyidagi afzalliklarga ega [15]: 
1.  Markazsizlashtirish.  Ko‘pgina  kriptovalyutalarni  funksi-
yasi ularda o‘rnatilgan algoritmga muvofiq markazlashtirilmagan. 
Ularni  davlat  organlari  nazorat  qilmaydi  va  barcha  aloqa 
markazlari bir xil huquqlarga ega va bir-biriga tengdirlar. Bitcoin 

---

284 
kabi  tarmoqlarda,  hatto  ishlab  chiquvchilar  ham  ularning  ishlash 
algoritmini o‘zgartira olmaydilar. 
2.  Tranzaksion  xarajatlarning  pastligi.  Kriptovalyuta 
tizimidagi  tranzaksiyalar  P2P  printsipi  asosida  amalga  oshiriladi 
(4.3.1  -  bandga  qarang),  markaziy  boshqaruv  organi  ishtirokisiz. 
Tarmoqni  saqlash  xarajatlarini  kamaytirish,  pul  o‘tkazmalari 
uchun  komissiyani  sezilarli  darajada  kamaytirishi  mumkin.  Bank 
va  elektron  to‘lov  tizimlaridan  farqli  o‘laroq,  foydalanuvchilar 
komissiya  miqdorini  mustaqil  ravishda  belgilash  va  hatto  ularsiz 
tranzaktsiyalarni yuborish imkoniyatiga ega. 
3.  Tez  to‘lovlar.  Kriptovalyutatranzaksiyalari  yuqori  ishlov 
berish  tezligiga  ega.  Bunga  qo‘shimcha  ravishda,  blockchain-ga 
tranzaktsiya  qo‘shgandan  so‘ng,  qaytarib  bo‘lmaydigan  holga 
keladi.  Tranzaksiyalarning  qaytarilmasligi  yozuvlarning  qalbaki-
lashtirilishi  va  tizimdagi  firibgarlikning  oldini  olishga  imkon 
beradi. 
4.  Maxfiylik.  Maxfiylik  –  bu  kriptovalyutalar  asosiy  afzal-
liklaridan biri. Tizimdan foydalanish uchun shaxsiy ma’lumotlarni 
ko‘rsatish shart emas, bu  ism-sharifni saqlashga va xarajatlarlarni 
hukumat,  moliya  institutlari  yoki  marketing  kompaniyalaridan 
kamaytirishga imkon beradi. 
5.  Tarmoq  mijozi  o‘z  pulining  yagona  egasi.  Hamyonda 
kripto  tangalariga  kirish  faqat  egasi  bilan  birga  bo‘lgan  shaxsiy 
kalitni taqdim etish orqali olinishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, 
hech kim hisobdagi tangalarni olib tashlay olmaydi yoki ularning 
harakatini to‘xtatmaydi. Kriptovalyutalar o‘z kapitallarini himoya 
qilish vositasiga aylanishi mumkin. Omonat saqlangan bank o‘zini 
bankrot deb e’lon qilgan bo‘lsa yoki hukumat o‘z majburiyatlarini 
vijdonan  bajarmayotgan  bo‘lsa,  faqat  pul  hamyoniga  ega  foyda-
lanuvchi foydalanuvchini kriptovalyuta hamyonidagi mablag‘larni 
boshqarishi mumkin. Ular uning moliyaviy sug‘urtasi. 
6.  Ma’lumotlarning  ishonchli  himoyasi.  Tovarlar  va 
xizmatlarni 
to‘lashda 
xaridor 
har 
doim 
uning 
shaxsiy 
ma’lumotlarini  xavf  ostiga  qo‘yadi,  bu  to‘lov  vaqtida  to‘lanishi 
yoki  sotuvchidan  o‘g‘irlanishi  mumkin  va  keyinchalik  egasiga 
qarshi  ishlatilishi  mumkin.  Kriptovalyutatranzaksiyalarida  hech 

---

285 
qanday  shaxsiy  ma’lumotlar  sotuvchiga  uzatilmaydi,  shuning 
uchun  ma’lumot  buzg‘unchilarning  qo‘liga  tushmasligiga  amin 
bo‘lishingiz mumkin. 
7.  Inflyatsiyaga  tobe  emas.  Kriptovalyutalar  inflyatsiyaning 
oldini  olishning  murakkab  mexanizmiga  ega.  Xususan,  Bitcoin 
tarmog‘ida  inflyatsiyaning  oldini  olish  uchun  bir  nechta 
xususiyatlar mavjud: 

 21  million  tanga  bilan  cheklangan  emissiya,  ularni 
o‘zgartirish mumkin emas; 

 yangi tangalar har 10 daqiqada qat’iy ravishda chiqariladi; 

 har 4 yilda tangalar emissiyasi ikki baravar kamayadi. 
Har  bir  kriptovalyuta  tarmog‘ida  shunga  o‘xshash  usullar 
mavjud,  bu    ma’lum  vaqt  ichida  qancha  tangalar  mavjudligini 
oldindan aniqlash imkonini beradi. Bundan tashqari, chiqindilarni 
ko‘paytirish  bo‘yicha  yagona  qaror  qabul  qiladigan  nazorat 
qiluvchi organ yo‘q. 
Kriptovalyutalar afzalliklari shuni ko‘rsatadiki, bu rivojlanish 
uchun ulkan salohiyatga ega taraqqiy etgan texnologiya. 
Ammo barcha afzalliklarga qaramay, har qanday texnologiya 
kabi, kriptovalyutalar bir qator kamchiliklardan xoli emas: 
1. Yuqori narx oralig‘i. Bu ularning globalizatsiya qilinishiga 
xalaqit  beradigan  kriptovalyuta    xususiyatlaridan  biridir.  Hozirgi 
vaqtda kriptovalyutalar kursi juda o‘zgaruvchan bo‘lib, qisqa vaqt 
oralig‘ida keng doirada o‘zgarishi mumkin. 
2.  Bo‘zish  xavfi.  Kriptovalyutalar  raqamli  shaklda  mavjud 
bo‘lganligi sababli, ular kiber jinoyatchilarning o‘ljasiga aylanishi 
mumkin.  Kriptovalyuta  xizmatlari  o‘g‘irlanishning  oldini  olish 
uchun  yuqori  darajadagi  xavfsizlikka  ega  bo‘lishi  kerak. 
Shuningdek,  kriptovalyuta  tarmoqlari  tarmoq  kuchining  katta 
qismi  bir  kishining  qo‘lida  bo‘lganida  va  u  bitimlar  to‘g‘risida 
mustaqil  ravishda  qaror  qabul  qilish  huquqiga  ega  bo‘lgan  51% 
deb ataladigan hujumga duchor bo‘ladi. 
Yuqoridagi quyidagi 4.4.1-jadvalda keltirilgan.