O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Elektron tijorat bozorining biznes - modeli  
Har  qanday  kompaniya  korporativ  vakolatxonasining  Inter-
netda  mavjudligi  va  rivojlanishi  asosida   aniq  biznes-mo-
del bo‘ladi. Internetdagi iqtisodiy faoliyat vositalar bozori doimiy 
ravishda  rivojlanib  borayotganligi  sababli, biznes  modellar uchun 

---

151 
yangi imkoniyatlar va ularni amalga oshirish yo‘nalishlari vujudga 
keladi. 
Modelini  tanlash  web-vakolatxonani  oldidagi  maqsad  va 
vazifalar bilan belgilanadi. 
Asosiy biznes modellarni ko‘rib chiqamiz: 
Reklama  biznes  modeli. Sayt  reklama  kampaniyasini  tashkil 
qilish  va  o‘tkazish  uchun  yaratilgan. Asosiy  maqsadi  –  doimiy, 
aniq  segmentlangan  yoki,  aksincha,  saytdagi  eng  yirik    auditori-
yani yaratish. Ushbu  tomoshabin  bilan  aloqa  qilish  reklama 
beruvchilar yoki homiylarga sotilmoqda. 
Muammoni  hal  qilish  uchun  quyidagi vazifalarni hal  qilish 
kerak: 

 saytga tashrif buyuruvchilarni dastlabki jalb qilinishi; 

 takroriy  tashriflarni  rag‘batlantirish,  foydalanuvchilarning 
saytda sarflash vaqtini ko‘paytirish; 

 Saytning hayotida foydalanuvchining faol ishtiroki (muno-
zaralar, so‘rovlar, tanlovlar va boshqalar); 

 Foydalanuvchilarni resursni rivojlantirish va ilgari surishga 
jalb qilish; 

 Sayt hamjamiyatiga  sadoqatli  bo‘lishini, jamoatchilik his-
sini shakllantirish. 
Mavjud biznesni qo‘llab-quvvatlash modeli. Agar kompaniya 
o‘z  biznesini  an’anaviy  sharoitlarda  amalga  oshirsa,  u  holda 
individual  ish  jarayonlarini  virtual  makonga o‘tkazilishi  mum-
kin. Bunday  holda,  sayt  marketing  vositalaridan  biriga  aylanadi, 
uning  yordamida  bozor  bilan  o‘zaro  ta’sirning  instrumental 
bazasini sezilarli 
darajada  kengaytirish 
uchun  qo‘shimcha 
imkoniyat  mavjud bo‘ladi. Ushbu  turdagi  sayt  bajarishi  mumkin 
bo‘lgan vazifalar: 

 reklama,  kompaniyaning  savdo  markasi  va  /  yoki  uning 
mahsulotlarini reklama qilish; 

 jamoatchilik bilan aloqalar tizimini kengaytirish; 

 iste’molchilarga,  sheriklarga,  aksiyadorlarga,  reklama 
agentlariga  tovarlar  va  kompaniya  to‘g‘risida  to‘liq  va  tezkor 
ma’lumotlarni taqdim etish; 

---

152 

 iste’molchilarga sotishdan  oldingi  va  sotishdan  keyingi 
ma’lumot berish; 

 to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo; 

 firmalar o‘rtasidagi savdoni ta’minlash; 

 mahsulotlarni  tarqatish  kanalini  tashkil  qilish  (agar  ularni 
Internet orqali tarqatish mumkin bo‘lsa). 
Yangi  biznesni  tashkil  etish  modeli. Internet  yangi  ish  yarat-
ish  imkonini  beradi – bu  o‘ta  noyob  imkonyatga  asoslangan 
modellar. Bunday  modelni  amalga  oshirishning  yorqin  misoli  bu 
elektron  almashinuv,  onlayn  auktsion,  onlayn-do‘kon  va  bosh-
qalar. 
Qoidaga  ko‘ra,  bunday  sharoitda  mahsulotning  asosiy  turi 
axborot  mahsuloti  bo‘lib,  uni  yaratish  va  amalga  oshirish  uchun 
foydalanuvchi  (yoki  potentsial  xaridor)  tomonidan  ko‘rsatilgan 
o‘ziga xos xususiyatlarni egallash uchun axborot resurslarini qayta 
ishlash  texnologiyalari  qo‘llaniladi. Bu  holda,    har  biznes-
 jarayonlari  virtual  makonga  o‘tkazishmumkin,  hatto  mol  etkazib 
jarayonini, shu jumladan, oxirgi foydalanuvchiga (xizmatlar). 
Yuqoridagi  biznes-modellar  tasnifi  umuniy  hisoblanadi, 
chunki  ushbu  modellar,  amaliyotda  aytib  o‘tilgan  modellarning  
aralash ko‘rinishlari, yoki  biznes sohaning ixtisoslashuvi va xusu-
siyatlariga asoslangan detallashgan ko‘rinishlari. 
 
  O ‘z-o‘zini tekshirish savollari 
 
1. Tashkilotning biznes modeli nimani tavsiflaydi ?   
2. Tashkilotning  biznes  modellarida  qanday  subyektlar 
qatnashadi? 
3. Elektron tijoratningtashkil etilish   modelini aytib o‘ting. 
4. B2B  modelning mohiyati nimadan iborat? 
5. B2B model tizimlarining turlarini aytib o‘ting. 
6. B2B model ishlatiladigan saytlar turlarini aytib o‘ting. 
7. B2C  modelining  mohiyati nimada? 
8. B2C va B2B sotish texnikasi o‘rtasidagi farqlar qanday ? 
9. B2C modelini qanday amalga oshirish mumkin ? 

---

153 
10.  B2G modelining mohiyati nimada? 
11.  B2G modelidagi o‘zaro munosabatlar shakllari qanday? 
12.  G2C modelining  mohiyati nimada? 
13.  C2B modelining mohiyati nimada? 
14.  C2C  modelining mohiyati nimada? 
15.  C2G  modelining  mohiyati nimada? 
16.  Elektron tijorat bozorining biznes modellari qanday?