O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti


-mavzu: Boquvchisiniyo’qotganlikpensiyalarinihisoblashvato’lashtartibi



Download 1,03 Mb.
bet43/47
Sana05.05.2023
Hajmi1,03 Mb.
#935520
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47
Bog'liq
1cbd23df92212c0f1fb1c1c681754105 МАЖМУА- ДАВЛАТ ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ

8-mavzu: Boquvchisiniyo’qotganlikpensiyalarinihisoblashvato’lashtartibi
Reja:
Boquvchisini yo’qotganligi uchun tayinlanadigan pensiyalarni olish huquqi beriladigan oila a’zolari.
Qaramog’da deb g’isoblanuvchi oila a’zolari.
Boquvchining pensiya olish huquqini beruvchi ish staji.
Ish staji to’liq bo’lmagan holda pensiyalarni tayinlash.
Yangi nigohdan o’tilganda pensiyalarni saqlab qolish.
Boquvchining oila a’zolariga pensiyadan ulush ajratib berish tartibi.

Davlat tomonidan aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini aniq
yonaltirilgantarzdaqollab-quvvatlashniyanadakuchaytirish,ularningmoddiy farovonlik darajasini oshirish, keksa avlod manfaatlarinint himoya qilinishini ta’minlash,osibkelayotganyoshavlodningjismoniy,aqliyvamanaviyjihatdan barkamolinsonlarbolibvoyagayetishiuchunshart-sharoityaratishdavlatimiz olibborayotgankuchliijtimoiyhimoya siyosati negzinitashkiletadi.
Aholiniijtimoiyhimoyaqilishboyichachora-tadbirlarniamalgaoshirishda aniq yonaltirilgan va tabaqalashgan yondashuvni yanada kuchaytirish, kam ta’minlanganoilalarnizarurmoddiyyordamkorsatishorqaliqollab-quvvatlashni ta’minlashijtimoiyadolatvaqonuniyliktamoyillarigarioyaetilganiholdaamalga oshirilishigaerishish–davlatimizvajamiyatimizoldidagimuhimvazifalardan sanaladi.
Turlisabablarbilanota-onasiparvarishivamoddiytaminotidan mahrum bolib qolgan yetimbolalar, yolgiz nogironlar va qariyalar, moddiy madadga ehtiyojmandbolganboshqatoifadagifuqarolargadavlat gamxorligikorsatish va ularmoddiyta’minotigakomaklashish–davlatijtimoiysiyosatiningmuhim jihatlaridan bolib, bozor munosabatlari qaror topishi sharoitida aholini kuchli ijtimoiyhimoyalashtamoyiliga mos keladi.
Fuqarolarga tayinlanadigan boquvchisini yoqotganlik pensiyasi davlat ijtimoiyqollab-quvvatlashininganashundaymuhimshakllaridansanaladihamda aniqvamanzilliijtimoiyhimoyalashgaoidijtimoiysiyostimizvaqonunchiligimiz realmazmunga ega ekanliginiyaqqolnamoyishetadi.
Boquvchisini yoqotganlik pensiyasi marhum boquvchi shaxsning oldingi mehnat faoliyati va uning uchun byudjetdan tashqari Pensiya jamgarmasiga
ijtimoiysugurtabadallaritolabborilganligibilanbogliqravishdatayinlanadigan mehnatpensiyalariningbirturi sanaladivauningtayinlanishshartlariamaldagi qonunhujjatlaribilananiqbelgilabqoyilgan.
Ozbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti togrisida»gi qonuni 19-moddasiga muvofiq, vafot etgan boquvchining qaramogidabolganmehnatgaqobiliyatsizoilaazolariboquvchisiniyoqotganlik pensiyasiolishhuquqigaegaboladi.Bundafarzandlargavaushbumoddaning"v" bandida korsatib otilgan shaxslarga pensiya ular boquvchining qaramogida turgan-turmaganidan qatinazartayinlanadi.
Marhumning qaramogida turmaganota-onasi va eri(xotini) ham, keyinchalik kunkechirishuchunzarur mablagmanbaidanmahrumbolibqolsalar,pensiya olishhuquqiga ega boladilar.
Quyidagilar oilaning mehnatgaqobiliyatsiz azolarihisoblanadilar:
a)bolalar,aka-ukalar,opa-singillarvanabiralar16yoshgatolmaganbolsa yoki16yoshdankatta bolsa ham16yoshgatolmasdannogironbolibqolgan bolsalar.Bundaaka-ukalar,opa-singillarva nabiralarningmehnatgaqobiliyatli ota-onasibolmasa;
b)ota,ona,ogayota,ogayona,xotin,er,basharti,ular7-moddadanazarda tutilgan pensiyayoshigatolganyokinogironbolsalar;
v)yoshidanvamehnatqobiliyatidanqatinazar,otavaonadanbiriyoki er(xotin) yoxud buva, buvi, aka-uka yoki opa-singil, agar u vafot etgan boquvchiningbolalari,aka-ukalari,opa-singillariyokinabiralarini,ishlovchilarga bolagaqarashuchunish haqisaqlanmagan tatildabolishhuquqiniberadigan yoshgatolgungaqadar boqishbilanmashgulbolsa vaishlamasa;
g)buvavabuvi-agarqonungamuvofiqularniboqishishartbolgankishilar bolmasa.
Oquvchilar18yoshgatolgungaqadarboquvchisiniyoqotganlikpensiyasi
olishhuquqiga egadirlar.
Boquvchisini yoqotganlik pensiyasi olish huquqiga ega bolgan voyaga yetmagan farzandlar, ular farzandlikka olinganlarida ham bu huquqni saqlab qoladilar.
Ogayogilvaogayqiz,agarularota-onalaridanalimentolmaganbolsalar, haqiqiyfarzandlar singari pensiya olishhuquqiga egadirlar.
Ogayotavaogayona,agarvafotetganogayogilni(qizni)18yoshga tolgungaqadarkamida5yil tarbiyalaganyokiboqqanbolsalar,haqiqiyotava ona singaripensiya olishhuquqiga egaboladilar.
Qonunning vafot etganlar oilalariga taalluqli hamma qoidalari bedarak yoqolganlarning oilalariga ham, agar boquvchining bedarak yoqolganligi belgilangan tartibdatasdiqlanganbolsa,tegishliravishda joriyqilinadi”.
Oilaa’zolari,agarularmarhumningtoliqta’minotidabolganyokiundan yordamolibturganbolsalar, buyordamular uchundoimiyva asosiykunkechirish mablaginingmanbaihisoblanganbolsa,marhumning qaramogidaturgandeb hisoblanadilar.
Marhumningbironturdagipensiyaolayotganoilaazolari,agarmarhumning yordami ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish mablagining manbai hisoblangan bolsa - boquvchisini yoqotganlik pensiyasiga otish huquqiga egadirlar.
Ammo marhum boquvchining farzandlariga hamda yoshidan va mehnat qobiliyatidanqatinazar,otavaonadanbiriyokier(xotin)yoxudbuva,buvi,aka- ukayokiopa-singil,agaruvafotetganboquvchining bolalari,ukalari,singillari yokinabiralariniularuchyoshgayetgunlarigaqadarboqish(parvarishlash)bilan mashgul bolsalar, marhum bilan birga yashagan-yashamaganliklaridan qati nazar,boquvchisiniyoqotganlikpensiyasitayinlanishinazarda tutilgan.
Umumiy kasallik (turmushdagi jarohatlanish) tufayli vafot etgan marhumlarningoilaazolarigaesamarhumboquvchishaxsvafotetganpaytdagi yoshigamoskeluvchimuayyanhajmdagimehnatstajigaegabolganbolsatoliq miqdorda,belgilanganidankamishstajigaegabolsa–toliqbolmaganmiqdorda
boquvchisiniyoqotganlik pensiyasitayinlanadi.
Er (xotin) vafot etganligi sababli uning xotini (eri)ga tayinlangan boquvchisiniyoqotganlikpensiyasipensiyaoluvchixotin(er)turmushqurgani (yanginikohga kirgani)taqdirda hamsaqlanibqolishikozda tutilgan.
Boquvchisini yoqotganlik pensiyalarini tayinlashda ushbu pensiya turini olishgahaqlibolganshaxslar doirasiningtogribelgilanishimuhimahamiyatga ega,chunkiuningnotogribelgilanishi fuqarolarning asossizravishdapensiya olishlariga yoki bolmasa pensiya olishga haqli bolgan shaxslarning konstitutsiyaviy huquqlarining gayriqonuniy tarzda cheklab qoyilishiga sabab bolishimumkin.
Boquvchisini yoqotganlik pensiyasi olish huquqiga ega bolgan shaxslar doirasigakirishuchunquyidagitalablarqoyiladi:
a)Mehnatga yaroqsizlik yoki mehnatga yaroqli bolsa-da, marhumning 3 yoshga yetmaganfarzandlariparvarishibilanbandbolishlik;
b) Marxumboquvchibilan qarindoshlikaloqasida bolishlik;


v) Marhumboquvchiqaramogidabolganlik;


g)Marhumboquvchibilanbiroilaazosibolib yashaganlik.


MarhumboquvchibilanqarindoshlikaloqalariOzbekistonRespublikasiOila kodeksiqoidalaribilan belgilanadi30.
Jumladan, OzR Oila kodeksining 57-moddasiga muvofiq, bir umumiy uchinchishaxsdan(ajdoddan)kelibchiqqanshaxslarqarindoshlarhisoblanadi.Ikki shaxsortasidagitogrishajaraboyichaqarindoshlikning yaqinligiqarindoshlik darajasi, yanitugilishsoni bilanbelgilanadi.
Bolalar ota-onasiganisbatan togri shajaradagi birinchi,nevara bobosiga, buvisiganisbatanikkinchi,evarakattabobosiga,kattabuvisiganisbatanuchinchi darajadagiqarindoshhisoblanadiva hokazo.
Aka-uka,opa-singil,ularningbolalari,ota-onaningaka-ukasivaopa-singili


hamdaularning bolalari,bobovabuvilarning aka-ukahamda opa-singillarivaularning bolalari va shunga oxshashlar yon shajara boyicha qarindoshlar hisoblanadiva hokazo.
Togrishajaraboyichaqarindoshlaryonshajaraboyichaqarindoshlarga nisbatanyaqinroqdir.
Ikki shaxs ortasida qarindoshlikning uzoq-yaqinligini aniqlashda, darajalarningsoniyokishushaxslardanbiriningozinihisobgaqoshmayturib, undankelibchiqqanavlodlar soni hisobgaolinadi.Hisobajdodlartomontog‘ri shajaraboyichaularuchun umumiybolgan shaxsga(ajdodga) qarab va undanesa avlodlar tomon ulardanboshqasigaqarabolibboriladi.
Tugishganaka-ukavaopa-singilqarindoshlikningikkinchiqarindoshlikning uchinchi, togavachcha, amakivachcha, ammavachcha va holavachchalar esa tortinchidarajasida turadilar.
OzR Oila kodeksining 58-moddasiga kora, aka-uka va opa-singillar yot aralashmagan va yot aralashgan qarindosh bolishi mumkin. Aka-uka va opa- singillarbirota-onadankelibchiqqanbolsa,yotaralashmagan,otabironaboshqa yokiaksinchaonabirotaboshqabolsa,yotaralashganqarindoshhisoblanadi.Er- xotinningilgariginikohlaridanbolganbolalari ozaro qarindoshhisoblanmaydi.
Er(xotin)vauningyaqinqarindoshlaribilanxotin(er)qarindoshlariningbir- biriganisbatanmunosabatlari(qayinboyinchilikvaquda-andachilik)ozarohuquq va majburiyatlarnikeltiribchiqarmaydi.
Bolaning nasl-nasabini belgilash asoslari OzR Oila kodeksining 60- moddasida belgilab qoyilgan va bolaning shu onadan tugilganligi (onalik) fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd qilish organi tomonidan tibbiy muassasaninghujjatlarigakora,bolatibbiymuassasadatugilmaganhollardaesa, boshqadalillarga asosanbelgilanadi.
Ayolningnikohtuzilgandankeyinyokieriningolimi,nikohdanajratilganligi yoxudnikohhaqiqiyemas debtopilganligitufaylinikohtugaganidansonguch yuz kunichidatugilganbolasinikohda tugilganbolahisoblanadi.
Agarnikohtugaganidankeyinuchyuzkunichidabolatugilsavabudavrda ayol yangi nikohga kirgan bolsa, bola yangi nikohda tugilgan hisoblanadi.
Bunday hollarda sobiq er yoki uning ota-onasi bolaning nasl-nasabi xususida imzolashishhuquqigaega ekanliklaribelgilangan.
Ota-onarasmiyqaydetilmagannikohmunosabatlarida(fuqaroliknikohida) bolganlariholdatugilgan farzandlarningnasl-nasabi(onasiham,otasiham,er- xotinningixtiyoriytarzdabirgalikdaberganarizasigakora,bundayarizamavjud bolmaganvaotalikniixtiyoriytanolishdanboyintovlanayotganhollardaotalik belgilangan tartibdasudyolibilananiqlanishimumkin.
OzR «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti togrisida»gi qonunning 20- moddasida bayon etib berilgan. Ushbu moddaga kora, qonunda nazarda tutib qoyilganoilaazolariagarularmarhumningtoliq boquvidabolganyokiundan yordamolibturganbolsalar,buyordamularuchundoimiyvaasosiykunkechirish mablagining manbai hisoblangan bolsa, marhumning qaramogida turgan deb hisoblanadilar.
Marhumningbironturdagipensiyaolayotganoilaazolari,agarmarhumning yordami ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish mablagining manbai hisoblangan bolsa, boquvchisini yoqotganlik pensiyasiga otish huquqiga egadirlar.
Boquvchisiniyoqotganlik pensiyasitayinlanishinisorabmurojaatqilayotgan vahechqandaydaromadga egabolmaganoilaazolarini(yoshbolalar,pensiya olmaydigannogironlarvaboshqalar)marhumboquvchishaxsqaramogidabolib kelganligi faktini aniqlash hollari qiyinchilik tugdirmaydi va osonlikcha hal etilishimumkin.
Biroqmarhumboquvchihayotlikpaytidabiroilabolibyashagan,umumiy daromadgaegabolganbolsa-da,ammomustaqilishhaqi(pensiya,nafaqa)yoki boshqa daromadga ega bolgan shaxslarning marhum qaramogida bolibkelganliginianiqlashmuayyanmurakkabliklar tugdiradi.
Bundamarhumningishhaqi,stipendiyayokipensiyaoluvchioilaazolari uning qaramogida turgan-turmaganligi masalasini hal qilishda korsatiladigan moddiyyordamdoimiyxaraktergavaboshqa daromadlargaqaraganda qanday hajmda ekanliginianiqlashlozimboladi.
Oila azosining ish haqi, stipendiya yoki pensiya olishi uni oilaning qaramogida deb tan olishga monelik qilmasligi kerak, buning uchun sanab otilganoilaazolarining daromadiemasvafotetganshaxsningyordamiyashash uchunasosiyva doimiymablagmanbaibolishikerak.
Bolalarota-onalariningishhaqlarimiqdoriqanchabolishidanqatinazarhar ikkalasiningqaramogidadebhisoblanadilar.Uyxojaliklaribilanshugullanuvchi ishlamaydigan onalarning bolalari uningqaramogida deb tan olinadi. Ota olgandankeyintugilganyokitugishpaytida onasiolganbolaqaramoqdadeb hisoblanadi.
Marhum boquvchining qaramogida bolganlik masalasida nizokelib chiqqanitaqdirdaushbumasalaqonunhujjatlaridabelgilangantartibdasudyoli bilankorib,haletiladi.
Vafotetganboquvchiningqaramog’idabo’lganmehnatgaqobiliyatsizoilaa’zolariboquvchisiniyo’qotganlikpensiyasiolishhuquqigaegabo’ladi. Bundafarzandlargavaushbumoddaning«v» bandidako’rsatibo’tilganshaxslargapensiyaularboquvchiningqaramog’idaturgan-turmaganidanqat’inazartayinlanadi.Marhumningqaramog’idaturmaganota-onasivaeri (xotini) ham, keyinchalikkunkechirishuchunzarurmablag’manbaidanmahrumbo’libqolsalar, pensiyaolishhuquqigaegabo’ladilar.
Quyidagilaroilaningmehnatgaqobiliyatsiza’zolarihisoblanadilar:
a) bolalar, aka-ukalar, opa-singillarvanabiralar 16 yoshgato’lmaganbo’lsayoki 16 yoshdankattabo’lsaham 16 yoshgato’lmasdannogironbo’libqolganbo’lsalar. Bunda aka-ukalar, opa-singillar va nabiralarning mehnatga qobiliyatli ota-onasi bo’lmasa;
b) ota, ona, o’gay ota, o’gay ona, xotin, er, basharti, ular pensiya yoshiga to’lgan yoki nogiron bo’lsalar;
v) yoshidan va mehnat qobiliyatidan qat’i nazar, ota va onadan biri yoki er (xotin) yoxud buva, buvi, aka-uka yoki opa-singil, agar u vafot etgan boquvchining bolalari, aka-ukalari, opa-singillari yoki nabiralarini, ishlovchilarga bolaga qarash uchun ish haqi saqlanmagan ta’tilda bo’lish huquqini beradigan yoshga to’lgunga qadar boqish bilan mashg’ul bo’lsa va ishlamasa;
g) buva va buvi — agar qonunga muvofiq ularni boqishi shart bo’lgan kishilar bo’lmasa.
O’quvchilar 18 yoshga to’lgunga qadar boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi olish huquqiga egadirlar. Boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi olish huquqiga ega bo’lgan voyaga etmagan farzandlar, ular farzandlikka olinganlarida ham bu huquqni saqlab qoladilar.
O’gay o’g’il va o’gay qiz, agar ular ota-onalaridan aliment olmagan bo’lsalar, haqiqiy farzandlar singari pensiya olish huquqiga egadirlar. O’gay ota va o’gay ona, agar vafot etgan o’gay o’g’ilni (qizni) 18 yoshga to’lgunga qadar kamida 5 yil tarbiyalagan yoki boqqan bo’lsalar, haqiqiy ota va ona singari pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar.
Oila a’zolari, agar ular marhumning to’liq boquvida bo’lgan yoki undan yordam olib turgan bo’lsalar, bu yordam ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish mablag’ining manbai hisoblangan bo’lsa, marhumning qaramog’ida turgan deb hisoblanadilar. Marhumning biron turdagi pensiya olayotgan oila a’zolari, agar marhumning yordami ular uchun doimiy va asosiy kun kechirish mablag’ining manbai hisoblangan bo’lsa — boquvchisini yo’qotganlik pensiyasiga o’tish huquqiga egadirlar.
Mehnatda mayiblanganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik oqibatida vafot etgan boquvchining oilasiga, shuningdek marhum pensionerning oilasiga pensiya boquvchining ish stajidan qat’i nazar tayinlanadi. Basharti, boquvchi vafot etgan kunga qadar unga nogironlik pensiyasi tayinlanishi uchun zarur ish stajiga ega bo’lgan bo’lsa, umumiy kasallik yoki ish bilan bog’liq bo’lmagan mayiblanish oqibatida vafot etgan boquvchisini yo’qotganlik pensiyasi tayinlanadi. Boshqa mamlakatlardan ko’chib kelgan O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining oilalariga, basharti, boquvchi O’zbekiston Respublikasida ishlamagan bo’lsa, pensiyalar quyidagi hollarda tayinlanadi:
a) boshqa mamlakatlarda boquvchisini yo’qotganlik pensiyasini olgan oilalarga — boquvchisining ish stajidan qat’i nazar;
b) pensiya olmagan oilalarga — basharti, boquvchi ishlash to’xtatilgan kunga qadar tegishli stajga ega bo’lgan bo’lsa, mehnatda mayiblanganlik yoki kasb kasalligiga chalinganlik oqibatida vafot etgan taqdirda esa — boquvchining ish stajidan qat’i nazar.
Umumiy kasallik oqibatida vafot etgan hamda nogironlik pensiyasini tayinlash uchun etarlicha ish stajiga ega bo’lmagan boquvchisini yo’qotgan oila a’zolariga pensiya boquvchining bor stajiga mutanosib ravishdagi miqdorda tayinlanadi.
Er (xotin)ning vafot etganligi sababli tayinlangan pensiya pensioner yangi nikohdan o’tganida ham saqlanib qoladi. Oilaning pensiya olish huquqiga ega bo’lgan barcha a’zolariga bitta umumiy pensiya tayinlanadi. Oila a’zosining talabi bilan uning pensiyadagi ulushi ajratilib, alohida to’lanadi. Pensiyadan ulush ajratib berish pensiyani bo’lish to’g’risida ariza tushgan oydan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab amalga oshiriladi.



Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish