O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti


-mavzu:Yoshgadoripensiyalarnihisoblashvato’lashtartibi



Download 1,03 Mb.
bet41/47
Sana05.05.2023
Hajmi1,03 Mb.
#935520
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   47
Bog'liq
1cbd23df92212c0f1fb1c1c681754105 МАЖМУА- ДАВЛАТ ПЕНСИЯ ТАЪМИНОТИ

6-mavzu:Yoshgadoripensiyalarnihisoblashvato’lashtartibi
Reja:
Yoshga doir pensiyani olish huquqi.
Ish staji to’liq bo’lmagan holda pensiyalarni to’lash.
Imtiyozli shartlarda yoshga doir pensiyalarni to’lash.
Yoshga doir pensiyalarni muddatidan oldin tayinlash va to’lash tartibi.


«Yoshgadoirpensiya»tushunchasiniqonunchiligimizgakiritilishiOzbekiston Respublikasining«Fuqarolarni davlatpensiyata’minotitog‘risida»gi1993yil3 sentyabrda qonun qabul qilinishi bilan bogliq. Qarilik va yoshga doir pensiya tayinlashyoshitushunchalariortasidajiddiytafovutbor bolib,yoshgadoirpensiya tayinlanganligi har doim ham fuqaroning qari ekanligini anglatavermaydi va qonunchilikda50yosh,45yoshvahatto40yoshdanpensiyagachiqishmumkinligi nazardatutiladi.Vaholanki40yoshli,50yoshlivahatto60yoshlishaxsniqariya debatashkopchilikhollarda gayri oddiytuyuladi.
Turmush kechirish darajasining yaxshilanib borishi, sogliqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar sifatining ortishi tufayli ortacha umr kechirish yoshining uzayishi, keksalikchegarasiyanadakengayishikuzatiladi.
Agar1991yildaonalarolimibilanbogliqkorsatkichhar100mingnafar ayolganisbatan65tanitashkilqilganbolsa,bugungikundabu korsatkich24taga tushdi, godaklar olimi 1000 nafar chaqaloqqa 35 taga togri kelgan bolsa, bugungi kunda 14 taga tushdi. Otgan davr davomida yurtimizda aholining ortachaumrkorishdarajasimuntazamortibbormoqda.Agar1990yildaortacha umrkorish67yoshnitashkilqilganbolsa,2006yilgakelibbukorsatkich72,5 yoshni, jumladan,erkaklar ortasida 66yoshdan70yoshga,ayollar ortasida esa70 yoshdan74,6yoshgakopaydi.
Malumki, fuqarolarning pensiya ta’minoti haqidagi qonunchilik tobora takomillashib bormoqda. Bu narsa fuqarolarning barcha toifasi uchun yagona pensiyata’minotitiziminiyaratishvarivojlantirishyonalishigamoskelmogiva, nihoyat,OzbekistonRespublikasiKonstitutsiyasivaxalkarohuquqiynormalarga mos kelmogi lozim.
OzbekistonRespublikasiKonstitutsiyasining39-moddasigabinoanharkim qariganda,mehnatqobiliyatini yoqotganda,shuningdekboquvchisidanmahrum
bolgandavaqonundanazardatutilganboshqahollardaijtimoiyta’minotolish huquqigaegadir.Pensiyalar, nafaqalar, ijtimoiyyordam boshqaturlariningmiqdori rasmanbelgilabqoyilgantirikchilikuchunzarurengkammiqdordanozbolishi mumkinemas.
Yuqorida aytilganidek, Ozbekiston Respublikasi Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti togrisida” 1993 yil 3 sentyabrda qabul qilingan Qonuni Konstitutsiyagamuvofiqbarchafuqarolargapensiyalarberishyolibilanijtimoiy iste’molfondlarihisobidanmoddiyta’minlanishhuquqini kafolatlaydi.
Yoshgadoirpensiyafuqaroningmehnatqobiliyatiyoqolishiyokipasayishi bilanboglanmaganbolib,muayyanyoshgayetishivaqonundanazardatutilgan hajmdagiishstajimavjudligiasosidabutunumrgatayinetiladigandavlattaminoti turlaridanbirihisoblanadihamda bundafuqaroning mehnatgalayoqatszbolib qolgan bolishilozimligitalabetilmaydi.Yoshgadoirpensiyaaslidafuqaroning otgan davrlardagi mehnat faoliyati, jamiyat boyliklari kopayishiga qoshgan shaxsiyhissasiuchunjamiyatungaberadiganmoddiyhimoya, mamlakatmilliy daromadiningtaqsimlanishidaniboratdir.
HozirgipaytdaamaldabolganOzbekistonRespublikasining«Fuqarolarning davlatpensiyataminoti togrisida»gihamda«Harbiyxizmatchilarningpensiya ta’minotitogrisida»giqonunlargamuvofiqyoshgadoirpensiyalarningquyidagi turlarinazarda tutilgan:
1) Umumiyasoslardagiyoshgadoirpensiya;


2) Imtiyozlishartlarbilantayinlanadiganyoshgadoirpensiya;


3) Toliqsiz ishstajibilan tayinlanadiganyoshga doirpensiya;


4) Muddatidanoldintayinlanadiganyoshga doirpensiya;


5) Harbiyxizmatchilarninguzoqyillikxizmat uchunpensiyalari.


Ushbupensiyalarumumiymohiyatibilanbirqatordabirmunchaozigaxos jihatlarga ham ega bolib, pensiyaga oid qonunchilik amaliyotda qollanilayotganida ular etiborga olinmogi lozimboladi.
Demak,fuqarolarningyoshgadoirpensiyasi–bumehnatgaqobiliyatsizlar uchun ajratilgan Ozbekiston Respublikasi Byudjetdan tashqari Pensiya
jamgarmasi mablagi xisobidan har oyda beriladigan alohida xarakterdagi tolovlar bolib,ijtimoiyfaoliyatmuddatigavamuayyanyoshga yetganligiga qarab butunumrgatayinlanadi;uningmiqdorifuqaroolganishhaqivaijtimoiyfaoliyat muddatigaqarabbelgilanadi.
Yoshga doir pensiyaning nogironlik yoki boquvchisini yoqotganlik pensiyalaridanfarqqiluvchiquyidagixususiyatlarinikorsatishimizmumkin:
1.Butun umrga tayinlanishi;


2.Uzoqmuddatijtimoiymehnatbilanshugullanganyokimuayyanmehnat stajiga egabulganshaxslargatayinlanishi;
3. Qonunda kozda tutilganyoshga yetganshaxslarga tayinlanishi.


Shundayqilib,fuqarolarningyoshgadoirpensiyasimehnatgaqobiliyatsizlik uchunemas,balkiuzoqmuddatijtimoiyishlabchiqarishdaishtiroketgan,jamiyat uchun ishlagan shaxslarni mehnatdan ozod qilish, ularga muayyan moddiy ta’minotnikafolatlashmaqsadidatayinlanadi.ShuboisOzbekistonRespublikasi Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti togrisida” 1993 yil 3 sentyabrdagi qonunida qarilik pensiyasi haqida emas, balki malum yoshga yetganlik munosabatibilan beriladigan pensiya togrisida soz yuritiladi.
Malumki, fuqarolarning yoshga doir pensiyasi Respublikamiz ijtimoiy ta’minotitizimida alohidaorintutadi.
Fuqarolarningyoshgadoirpensiyasipensiyata’minotigaoidmunosabatlarni vujudgakeltiruvchiyuridik faktlarxususiyatlariga,pensiya miqdorinibelgilash uslubi, uni toplash tartibiga kora farq qiladi. Barcha ushbu holatlar qaysi toifadagifuqarolarnipensiyabilantaminlashtogrisidasozyuritilayotganligiga bogliqdir.
Yuqoridaeslatilganyoshgadoirpensiyalarularniolishgabolganxuquqning vujudgakelishasoslari,pensiyamiqdorinihisoblashvaundae’tiborgaolinadigan ish haqi kabilarda umumiy hususiyatlarga ega. Lekin qonunda har bir turdagi
pensiyalarnioluvchi shaxslar doirasiqatiybelgilangan.
Yoshgadoirpensiyaolishhuquqiga:
erkaklar — 60 yoshgato’lgandavaishstajlarikamida 25 yilbo’lgantaqdirda;
ayollar — 55 yoshgato’lgandavaishstajlarikamida 20 yilbo’lgantaqdirdaegabo’ladilar.
Pensiyatayinlashuchunetarlichaishstajigaegabo’lmaganshaxslargayoshgadoirpensiyalarkamida 5 yilishstajimavjudbo’lgantaqdirda, borstajgamutanosibmiqdordatayinlanadi.
O’zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasitasdiqlaydiganro’yxatlargamuvofiqfuqarolarningayrimtoifalariimtiyozlishartlardapensiyaolishhuquqigaegabo’ladilar, chunonchi:
Yoshidanqat’inazarpensiyaolishhuquqiniberadiganishlabchiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblarvalavozimlarningro’yxati;
Umumiybelgilanganyoshni 10 yilgaqisqartirilganholdapensiyaolishhuquqiniberadiganishlabchiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, lavozimlarvako’rsatkichlarningro’yxati;
Umumiybelgilanganyoshni 5 yilgaqisqartirilganholdapensiyaolishhuquqiniberadiganishlabchiqarishlar, muassasalar, ishlar, kasblar, vazifalarvako’rsatkichlarningro’yxati.
Imtiyozlishartlardapensiyaolishhuquqigaurushnogironlari, bolalikdannogironfarzandlarningonalari, liliputlarvapakanalarhamega.
Yoshidanqat’inazar, quyidagilarimtiyozlipensiyaolishhuquqigaegabo’ladilar:
a) konsanoatidagietakchikasbegalaribo’lganxodimlar — basharti, ularanashuishlardakamida 20 yilishlaganbo’lsalar ;
b) bevositaerostivaochiqkonishlarida (shujumladan, kon-qutqaruvqismlariningshaxsiytarkibi) ko’mir, ma’danlarvaboshqafoydaliqazilmalarniqazibolishda, shaxtalarvakonlarqurilishidato’liqishkunidavomidabandbo’lganxodimlar — basharti, ularanashuishlardakamida 25 yilishlaganbo’lsalar ;
v) uchuvchilarvauchuvchi-sinovchilartarkibigakiruvchixodimlar, ularxizmatqilgankorxonalar, muassasalarvatashkilotlarningidoraviybo’ysunuvidanqat’inazar, belgilanganxizmatmuddatinianashulavozimlardaerkaklarkamida 25 yilvaayollarkamida 20 yiladoetganlaritaqdirda.
Yuqoridaqaydetibo’tilganxodimlarsalomatligiga (kasalligiga) ko’rauchishishlaridanbo’shatilgantaqdirda, belgilanganxizmatmuddatini — erkaklarkamida 20 yilvaayollarkamida 15 yiladoetganbo’lsalar;
g) teatrlar va boshqa teatr-tomosha korxonalari artistlarining ayrim toifalari:
ijodiy ish staji kamida 20 yil bo’lganda;
ijodiy ish staji kamida 25 yil bo’lganda ;
ijodiy ish staji kamida 30 yil bo’lganda ;
d) sportchilarning ayrim toifalari — ish staji kamida 20 yil bo’lganda .
Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 10 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar:
a) erosti ishlarida, mehnat sharoiti o’ta zararli va o’ta og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar:
erkaklar — ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda;
ayollar — ish staji kamida 15 yil bo’lib, bundan kamida 7 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda.
Er osti ishlaridagi mehnat staji erkaklarda 10 yildan kam va ayollarda 7 yilu 6 oydan kam bo’lgan hollarda xodimlarga bu ishlardagi har bir to’liq yil uchun nazarda tutilgan pensiya yoshi 1 yilga qisqartiriladi.
Mehnat sharoiti o’ta zararli va o’ta og’ir ishlarda — erkaklar kamida 5 yil, ayollar kamida 3 yil 9 oy — ishlagan xodimlarga pensiya nazarda tutilgan pensiya yoshi shunday ishda band bo’lingan har bir to’liq yil uchun 1 yilga qisqartirilgan holda tayinlanadi;
b) tsirklar va kontsert tashkilotlari artistlarining ayrim toifalari ijodiy ishdagi staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda
Oxirgi ish joyidan qat’i nazar, quyidagilar belgilangan yoshni 5 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar:
a) urush nogironlari va ularga tenglashtirilgan shaxslar;
b) mehnat sharoiti zararli va og’ir ishlarda to’liq ish kuni davomida band bo’lgan xodimlar:
erkaklar — ish staji kamida 25 yil bo’lib, bundan kamida 12 yilu 6 oyi ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda;
ayollar — ish staji kamida 20 yil bo’lib, bundan kamida 10 yili ko’rsatib o’tilgan ishlarga to’g’ri kelgan taqdirda.
Mehnat sharoiti zararli va og’ir ishlarda — erkaklar kamida 6 yilu 3 oy, ayollar kamida 5 yil — ishlagan xodimlarga pensiya ushbu Qonunning 7-moddasida nazarda tutilgan pensiya yoshi erkaklarning bunday ishdagi har 2 yilu 6 oyi uchun va ayollarning bunday ishdagi har 2 yili uchun 1 yilga qisqartirilgan holda tayinlanadi;
z) bolalikdan nogiron farzandlarning onalari ularni sakkiz yoshgacha tarbiyalagan bo’lsa — ish staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda. Basharti, ayol o’gay o’g’il va o’gay qizni ular 8 yoshga to’lguniga qadar kamida 5 yil tarbiyalagan bo’lsa, pensiya tayinlashda ular haqiqiy farzandlar bilan teng ravishda hisobga olinadi;
k) nogiron bolalar uchun ixtisoslashgan ta’lim muassasalari, «Mehribonlik» uylari, harbiy akademik litseylar, tarbiya koloniyalari o’qituvchilari — maxsus ish staji kamida 25 yil bo’lgan taqdirda;
l) ixtisoslashgan tibbiy muassasalarning shifokorlari va o’rta tibbiy xodimlari — maxsus ish staji qishloq joyda kamida 25 yil va shaharlarda kamida 30 yil bo’lgan taqdirda;
m) mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlarining qariyalar, nogironlar va yolg’iz fuqarolarga xizmat ko’rsatishda bevosita band bo’lgan xodimlari
erkaklar — maxsus ish staji kamida 25 yil bo’lgan taqdirda;
ayollar — maxsus ish staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda.
Belgilangan yoshni 15 yilga qisqartirilgan holda pensiya olish huquqiga gipofizar mittilik kasaliga chalinganlar (liliputlar) va gavda tuzilishida mutanosiblik buzilgan pakanalar:
erkaklar — ish staji kamida 20 yil bo’lganda;
ayollar — ish staji kamida 15 yil bo’lganda ega bo’ladilar.
Texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o’zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o’zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi munosabati bilan ishdan ozod etilgan va ishsiz deb e’tirof etilgan shaxslar:
(erkaklar — 58 yoshga to’lganda va ish staji kamida 25 yil bo’lgan taqdirda;
ayollar — 53 yoshga to’lganda va ish staji kamida 20 yil bo’lgan taqdirda pensiya olish huquqiga ega bo’ladilar.


Download 1,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish