O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti ijtimoiy ish yo’nalishi 306-guruh talabasi mahmudov murodulloning kurs ishi mavzu

I BOB.XALQARO TASHKILOTLAR.
1.1.O’zbekistonning xalqaro tashkilotlar va xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy-siyosiy aloqalarning yo’lga qo’yilishi.
O`zbekistonning tashqi siyosatida mintaqalararo havfsizlikni ta’minlashda xalqaro tashkilotlar faoliyatidan, ularning dasturlaridan ham keng foydalanishi istiqbolli natijalarni ko`rsatdi. Ko‘pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi, NATO, EKO, Islom konfrensiyasi, Qo‘shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham samarali hamkorliklar yo`lga qo`yildi. 1994-yil iyul oyida O`zbekiston NATOning “Tinchlik yo`lidagi hamkorlik” Dasturiga qo`shildi. Bu dasturga ko`ra, O`zbekiston harbiy qismlari Shimoliy Korolina (AQSh)dagi Kemp Lejyup dengiz piyodalari poligonida o`tkazilgan harbiy mashqlarda, O`zbekiston xududida amerikaliklar bilan o`tkazilgan desantchilarning “Ultrabalans-96” harbiy mashqlarida qatnashdilar. Shuningdek Respublika harbiy bilim yurti talabalari 1997-yil Norvegiyada o`tkazilgan “Kooperativ bankers-97” mashqlarida ham qatnashdilar. Bu kabi hamkorliklar jangchilarimiz uchun o`ziga xos mahorat maktabi, tajriba bo`lib, ularning jangovarlik qobiliyatini oshirishlariga yordam berdi. 1999-yil aprelda I.A.Karimov Shimoliy Atlantika Ittifoqi qoshidagi “Tinchlik yo‘lida hamkorlik” dasturining a’zosi sifatida NATO ning 50 yillik yubiley tantanalarida qatnashdi. O`zbekistonning “Tinchlik yo`lida hamkorlik” Dasturida ishtiroki Markaziy Osiyo mintaqasida kollektiv xavfsizlik va barqarorlikning keng tizimini vujudga keltirishni rejalashtirishda O`zbekistonning ishtirokini kafolatladi. Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, “NATO bilan hamkorlik qilish harbiy-siyosiy voqealardan xabardor bo`lib turish, bu uyushma doirasida amalga oshirilayotgan tadqiqotlar va ishlanmalardan bahramand bo`lish uchun imkon berar edi”. NATO Bosh kotibi X.Solana va AQShning NATOdagi doimiy vakili R.Xanterning O`zbekistonga tashriflari O`zbekiston va mazkur tashkilot o`rtasidagi tinchlik yo`lidagi siyosatining hamohang ekanligini ham ko`rsatdi.
O`zbekiston BMTga a’zo bo`lib kirgan yillari EXHTning katta mansabdor xodimlari qo`mitasining Pragadagi yig‘ilishida MDH tarkibidagi davlatlarni ushbu tashkilotga a’zo bo`lib kirishi masalasi ko`tarildi. 1992-yil 26-fevralga kelib O`zbekiston ham bu tashkilot kengashining yakunlovchi hujjatiga imzo chekdi. Mazkur hujjat imzolangan vaqtdan beri O`zbekistonning Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti bo`linmalaridagi ishtiroki tobora kengayib bormoqda. EXHTning Markaziy Osiyo bilan aloqalari bo`yicha Byurosi mintaqada barqarorlikni ta’minlash maqsadida mintaqadagi respublikalar bilan hamkorlikni yo`lga qo`yib olgani quvonarli holdir. Ushbu byuroning tashabbusi bilan Toshkentda EXHTning “Inson xuquqlari bo`yicha milliy institutlar”, “Ommaviy axborot vositalari demokratlashtirish sharoitida” mavzusidagi bir qator anjumanlari o`tkazildi. Seminarlar Markaziy va Sharqiy Yevropada inson huquqlari bo`yicha milliy institutlar faoliyatini rivojlantirish, xalq ta’limi va ommaviy axborot vositalarining inson huquqlari sohasidagi roli masalasini ko`rib chiqdi. Bunday yig‘ilishlarda O`zbekistonning ishtiroki tinchlikparvar tashqi siyosat yuritishida asosiy omil bo`lib qoldi. O`zbekistonning 1996-yil Lissabon Sammitida ishtiroki respublika rahbariyatining xavfsizlik doirasiga kiruvchi qarashlarini bayon etishga ham imkon berdi. Unda O`zbekiston rahbariyati tomonidan “xavfsizlikning, shu jumladan, Yevropa xavfsizligining chegarasi yo`q. Shundan kelib chiqqan holda, bizning fikrimizcha, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining roli, ahamiyati, qolaversa, mas’uliyati Yevropa bilangina chegaralanib qolmasligi, undan tashqaridan kelayotgan xavfni ham hisobga olishi kerak bo`ladi” deb aytilgan so`zlari alohida ahamiyat kasb etdi. Mazkur anjumanda O`zbekiston xavfsizlik muammosiga doir o`z qarashlarini bayon etish huquqiga ega bo`ldi. Prezidentimiz yig‘ilish ishtirokchilariga Markaziy Osiyo mintaqasini yadrosiz zona deb yana bir bor e’lon qildi. O`zbekiston rahbariyatining mojorolar kuchayib borayotgan yerlarga qurol-yarog‘ yetkazib berishni to`xtatish haqidagi fikri Lissabon uchrashuvining yakunlovchi hujjatiga kiritildi.
1999-yil 18-19-noyabr kunlari mazkur tashkilotga a’zo 54 mamlakat rahbarlari uchun Turkiyaning Istambul shahrida Oliy darajadagi uchrashuv bo`lib o‘tdi. Mazkur anjumanda ancha dolzarb muammolar, jumladan Yevropada xavfsizlik va hamkorlikni mustahkamlashning asosiy tamoyillari ishlab chiqilgan edi. Yig‘ilishda O`zbekiston rahbarining ma’ruzasi dunyo mamlakatlari iqtisodiy taraqqiyotini, fuqarolarning ijtimoiy turmush tarzini faqatgina xavfsizlikni ta’minlagandagina amalga oshirish mumkinligiga qaratildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti yig‘ilishda global ahamiyatga ega bo`lgan terorrizmga qarshi markaz tuzish haqidagi taklifini kiritdi va turli qabix niyatdagilarga yordam berayotgan tashkilotlarni ildizi bilan yo`qotish orqaligina mamlakatlar xavfsizligini ta’minlash mumkinligini alohida ta’kidladi. XX asr oxiri XXI asr boshlari xalqaro terrorizmga qarshi keskin kurash davri bo`ldi. Bu kurashga O`zbekiston o`zining katta hissasini qo`shmoqda. Buni AQSh senatorlaridan Liberman tasdiqlab: “O`zbekistonsiz bizning Afg‘onistondagi aksilterrorchilarga qarshi kurashimiz muvaffaqiyatli bo`lmas edi”,-deydi.Bu o`rinda O`zbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan hamkorligi masalasiga ham to`xtab o`tmoq joiz. Mazkur ittifoq bilan hamkorlik uchun tuziladigan bitim bo`yicha ishlar respublikada 1995-yildan boshlangan bo`lib, bu muzokaralar 1996-yilga qadar davom etdi. Bu muzokaralarning natijasi o`laroq O`zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi o`rtasidagi bitim 1996-yil 21-22 iyun kunlari Italiyaning Florensiya shahrida YI davlatlari rahbarlarining yig‘ilishida O`zbekiston Prezidenti I.A.Karimov tomonidan imzolandi. Florensiyaning “Fortezza de basso” qal’asida Yevropa Ittifoqiga kiruvchi davlatlar va hukumat boshliqlarining navbatdagi uchrashuv - sammitida imzolangan sheriklik va hamkorlik to`g‘risidagi bu hujjat O`zbekistonning jahon hamjamiyatiga dadil kirib borishida o`z o`rni va ovoziga ega bo`lishida katta ahamiyat kasb etdi. I.A.Karimov qo`lga kiritilgan bu bitimni “O`zbekiston va Yevropa Ittifoqi o`rtasidagi munosabatlarda “yangi turmush nuqtasi” deb atadi. Mazkur bitim O`zbekistonni Yevropaning rivojlangan davlatlari bilan har tomonlama aloqalari respublika salohiyatini yuzaga chiqarishda, demokratiya va bozor islohotlarini amalga oshirish yo`lida muvaffaqiyatli harakat qilish uchun katta imkoniyat yaratdi. Xususan, Italiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya kabi ilg‘or davlatlar bilan bo`layotgan hamkorliklar davlatlarning iqtisodiy, madaniy aloqalarida katta ahamiyatga ega bo`ldi. Ilm-fan, madaniyat, san’at, ta’lim sohasidagi o`zaro hamkorlikning keng ko`lamda olib borilishi ham respublika taraqqiyoti uchun muhim omil bo`lib xizmat qildi. O‘zbekistonning milliy manfaatlariga mos keladigan puxta tashqi siyosatida jahon hamjamiyatiga balki hamjihatlik davlatlarida qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan bolalarni umumtarbiyaviy muassasalarga topshirish va u erda bolalrni jamoatchilik tarzida tarbiyalash, ularning har tomonlama rivojlanishi uchun sharoitlar yaratib berish an’anasi keng joriy qilib kelinadi.
SHunga muvofiq jahon ilmiy dunyosi namoyondalari aynan mazkur institutsionalizatsiyalashgan muassasalarda bolar yashaydigan sharoit va hayot tarzining bolalar ruhiyatiga nechog‘lik ta’siri majudligini o‘rganishga qaratilgan tadqiqotlari natijasi etim va ota-ona qarovisiz qolgan bolalarning o‘ziga xos xususiyatga ega ekanligi haqidagi ilmiy tasdiqlangan xulosalarning paydo bo‘lishiga asos bo‘lgan. Jumladan, mehribonlik uyi kabi institutsionalizatsiyalashgan muassasalarda tarbiyalanayotgan bolaring to‘liq rivojlanishi uchun olib borilayotgan ham pedagogik, ham psixologokorreksion tadbirlarning salmog‘i to‘liq oila tarkibida o‘sib-ulg‘ayib kelayotgan tengdoshlari bilan olib borilayotgan ham pedagogik, ham psixologokorreksion tadbirlarning salmog‘i orasida katta tafovutlar mavjudligini ko‘rsatmoqda.Ijtimoiy, otalik va onalik deprivatsiyasi institutsionalizatsiyalashgan sharoitlarda ilmiy-uslubiy yondashuvlarning qay darajada sifatli bo‘lishdan qat’iy nazar mazkur tarbiya muassasalarini bitirib chiqayotgan bolalarning hayotga moslashuvi va jamiyatga samarali integratsiyalushuvi jarayonida o‘ziga xos kemtiklikni yuzaga keltirayotgani bejiz emas.
CHunki to‘liq va axloqlan, ma’nan etuk oilada o‘sayotgan bola uning zaminida mavjud bo‘lgan axloqiy me’yorlarni, ijtimoiy rol va munosabatlarni, xo‘jalik yuritish ko‘nikmalarini, kelgusi avlodni tarbiyalash malakalarini egallab boradi.
Xo‘sh, ota-ona qaramog‘isiz qolgan bolalarni samarali ijtimoiylashuvini ta’minlash, sifatli va manzilli ijtimoiy himoyalash, xususan, ijtimoiy etimlikning olidini olish kabi sohalarda olib borilayotgan barcha tadbirlarning haqiqatda ijobiy natija berishi uchun nimalar qilish kerak?Bugungi kunda jahon tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, qiyin hayotiy vaziyatda qolgan oila va bolalarni qo‘llab-quvvatlash faoliyati bilan shug‘ullanuvchi ijtimoiy xodimlarning faoliyatini faollashtirish, bolalarni institutsional, ya’ni jamoatchilik tarbiya muassasalariga emas, balki, bolaning me’yorda rivojlanishi uchun namuna bo‘la oladigan oila tarkibida tarbiyalash resurslarini qidirish jamiyatning kelgusidagi ravnaqini ta’minlash uchun oldindan qo‘yilgan ta’mal toshidir.
Xususan, ijtimoiy xodimlar – bu qiyin hayotiy vaziyatda qolgan oila va bolalarning tang holatdan chiqib ketishiga salohiyatini yordamni ayamaydigan, demakki, aholining o‘z farovonligiga erishishida har ¹tomonlama yordam ko‘rsatilishida ko‘maklashuvchi professional mutaxassisdir.
AQSH, Angliya, Rosiiya va Ukraina kabi davlatlarda mavjud aholini ijtimoiy ish xodimlari kabi mutaxassislarning yordami asosida qo‘llab-quvvatlash tajribasi, butun dunyoda deinstitutsionalizatsiya jarayonining keskin tarzda kechishiga asos bo‘lmoqda. SHuni ham unutmaslik lozimki, muvaqqat xarakterga ega bo‘lgan va izchil ravishda ishlab chiqilgan himoyalash tizimida xizmat ko‘rsatish ijtimoiy xodim kabi mutaxassislar hamkorligi va yordamida tashkillatriladi. Bolalarning rivojlanishi bo‘yicha muhokama bollarni alohida ehtiyojlari bilan bog‘lliq muammolarni va rivojlanishdagi og‘ishish va uning sababalarini aniqlash imkonini beradi.
Bunday muhokamalar bolalarni institutsionalizatsiyasi va yaqin insonlarni yo‘qotishi e’tiborsiz, shavqatsiz munosabatga olib kelishi mumkin.
Kelgusida ijtimoiy ishchi bolalar bilan ishlash yoki ishlamasligidan qat’i nazar bolaning kelgusidagi rivojlanishi haqidagi bilimlardan xabardor bo‘lishi zarur. Ushbu paragrafga xulosa qilib aytganda, ijtimoiy ish xodimi oila va bolalar bilan, ayniqsa ota-ona qaramog‘isiz qolgan bolalar bilan ishlashda o‘zarining majburiyatlarini sitqidildan bajarilishlari muhim shart qilib qo‘yiladi.
Ushbu yuqorida ta’kidlangan ishlarni bajarish uchun bugungi kunda respublikamizda sharoit yaratilgan bo‘lib, xalqimiz mentalileti yoki urf-odatlari, qadriyatlari asosida yondoshishlikni taqazo etadi. Zero, erkin, demokratik huquqiy davlat qurilishida bu tarbiyalar muhim ahamiyat kasb etadi.
Quyidagilar Mexribonlik uyining asosiy vazifalari xisoblanadi:
- etim bolalar va ota-onasining karovisiz kolgan bolalarni (keyingi urinlarda "tarbiyalanuvchilar" deb ataladi) tarbiyalash, kamol toptirish va kullab-kuvvatlash;
- tarbiyalanuvchilarni tulik ruxiy soglomlashtirishga, ijtimoiy moslashtirishga va jamiyatga uyg‘unlashtirishga kumaklashadigan, ularning sifatli ta’lim va tarbiya olishi, shuningdek ularning ijodiy va intellektual kobiliyatlarini rivojlantirish uchun uy sharoitiga eng kup darajada yakinlashtirilgan muxitni yaratish; tarbiyalanuvchilarning konuniy xukuk va manfaatlari ijtimoiy-xukukiy ximoya kilinishini ta’minlash;
- tarbiyalanuvchilarning xayoti va so²g‘lig‘i, psixologik va jismoniy rivojlanishi ximoya kilinishini ta’minlash.Mexribonlik uylarining asosoy maqsadi: tarbiyalanuvchilarni jamiyatning etuk a’zolari sifatida ijtimoiy hayotga samarali tayyorlash, ular tomonidan muayyan kasb yoki xunar sirlarini o‘zlashtirilishiga erishish, keskin raqobatlarga bardosh bera oladigan darajada ruhan kamol topishlari uchun zarur pedagogik sharoitlarni yaratish, mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalanish chora-tadbirlarini belgilashdan iboratdir.
So‘nggi yillarda davlatimiz ijtimoiy himoyasi tizimiga joriy etib kelinayotgan ijtimoiy ish xodimlarining aholi o‘z hayotidagi ijtimoiy o‘zgarishlarda salmoqli hissalari mavjud.
Xususan, oila o‘rnini bosuvchi tutingan (foster), ya’ni muqobil oilalarni tayyorlash, mazkur oilada tarbiya topayotgan etim qolgan bolalar ruhiyatiga xos bo‘lgan xususiyatlarning o‘zgarishini kuzatish, zaruriyatida tegishli yordamni ko‘rsatish; ularning hayot tarzlarini tashkillashtirishga salohiyatli ko‘mak berish; tutingan ota-onaga psixologik, ijtimoiy va pedagogik yordam ko‘rsatishi funksiyasini bajaruvchi tashkilotlar bilan aloqa bog‘lagan holda, chet el tajribasidan va bizning hudud imkoniyatidan kelib chiqib, moslashtirilishi va keng joriy etilishi bizning nazarimizda davlatimiz miqyosida qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan bolalarni ijtimoiy sifat ko‘rsatkichi jihatidan oshishiga turtki bo‘lishi zaruriy holdir. Bolani istalgan yangi muhitga, bu o‘rinda yangi va bola uchun butunlay begona bo‘lgan oilaga joylashtirish bolada o‘iga xos jarohatli kechinmalarini uyg‘otishi sir emas.
SHu bois bu bosqichda bola boshidan o‘tkazishi ehtimoli bo‘lgan kechinmalarni unutmagan holda bola va tutingan oila bilan ish olib borayotgan ijtimoiy xodim har bir holatga individual yondoshishi lozim. Bolani foster oilaga joylashtirish rejali jarayon sifatida tashkillashtirishiga alohida e’tibor berish kerak(tezkoorlikni talab etuvchi vaziyatlardan tashqari).Jarayonning rejali tarzda tashkillashtirilishi evaziga bola va tutingan oila tarbiyachisi hayot tarzida kechishi kutilayotgan o‘zgarishlarga tayyorlanishi uchun imkoniyat paydo bo‘ladi.
Bola ehtiyojlarini qondira olish uchun barcha imkoniyatlarni yaratib bera oladigan mos tutingan oilani belgilash. Bu boradagi qaror bola ehtiyojlari va ma’qul topilgan tutingan oila a’zolari ega bo‘lgan ko‘nikma, qobiliyatlarning mavjudlik imkoniyatiga qarab qabul qilinadi. Tutingan oila bilan ishlovchi ijtimoiy xodim tutingan oila bilan uchrashib, qo‘llanilishi kerak bo‘lgan barcha xatti-harakatlar va bola hayoti tarixini muhokama qilib oladi. Ijtimoiy xodim bola haqida iloji boricha atroflicha ma’lumotlar to‘plashi lozim. Bu ma’lumotlar tutingan ota-onalarda bolani o‘z g‘amxo‘rligi ostiga olishi yoki olmaslik haqida qa’iy qaror qabul qilishga yordam beradi. Bu bosqich shunisi bilan ahamiyatliki, aynan shu davrda tutingan oilaning ushbu ma’lumotlaridan xabardor etilishi bola va tutingan oila a’zolari o‘rtasida shaxsiyatida sezilarli iz qoldiradi. ular deyarli 100% umidsizlikka uchragan kutishlarga duch kelishadi. Qisqacha statistika haqida
To'liq bo'lmagan oilalarning statistikasi bugungi kunda ko'plab jamoat arboblarini qiziqtiradi. Axir, bu jamiyat holatining eng yorqin ko'rsatkichlaridan biridir. So'nggi ma'lumotlarga ko'ra, bitta ota-ona tomonidan bolalarni tarbiyalaydigan oilalar soni 30 foizga o'sdi. Agar siz ushbu raqamni raqamlarga tarjima qilsangiz, taxminan olti yarim million oilani olasiz. Bundan tashqari, ularning aksariy³ati onalikdir. Ayollarning yarmidan ko'pi alimentni noqonuniy ravishda olayotganidan shikoyat qilmoqda. Va har uchinchi ona bolaning otasidan umuman moddiy yordam olmaydi va o'z farzandini mustaqil ravishda qo'llab-quvvatlaydi. Shu bilan birga, inqiroz toifasiga o'tgan to'liq bo'lmagan oilalarning ulushi yuqori. Ushbu tendentsiya jamiyatning bunday hujayralarining aksariyat qismida yuzaga keladigan ko'plab muammolar bilan bog'liq.
Shunisi e'tiborga loyiqki, umumiy sonning to'liq bo'lmagan ko'p oilalari soni 10 mingga yaqin. Bitta ota-ona uchdan beshgacha bolani tarbiyalaydi. Buni ma'lum bir subsidiyalar va imtiyozlarsiz amalga oshirish mumkin emas. To'liq bo'lmagan oilalar uchun davlatning ko'magi juda muhimdir va bu oddiy va katta ijtimoiy guruhlarga taalluqlidir. Ota-onalarning oilaviy muammolari: tasnif har qanday oilada juda ko'p muammolar mavjud, ammo bolalarni onasi yoki otasi yolg'iz tarbiyalashi kerak bo'lgan vaziyatlarda ular o'zlarini yanada yorqinroq namoyon etishadi va yanada jiddiy oqibatlarga olib keladi. Bizni qiziqtirgan toifadagi oilalar duch keladigan barcha muammolarni quyidagi ro'yxatda umumlashtirish mumkin:
ta'limiy;
tibbiy;
ijtimoiy;
iqtisodiy.

So'nggi ikkita nuqta ko'pincha birlashtirilib, birgalikda ko'rib chiqiladi. Buning sababi, iqtisodiy qiyinchiliklar ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi va aksincha. To'liq bo'lmagan oilalarning farzandlarini tarbiyalash bir qator xususiyatlarga ega va ularni o'ziga xos deb hisoblash mumkin. Jamiyatning an'anaviy birligining asosiy funktsiyalari an'analarni, tajribani, qadriyatlarni va axloqiy me'yorlarni saqlash va etkazishdir. Bularning barchasi faqat bitta hududda yashovchi qon qarindoshlarining bir necha avlodlari doirasida mumkin.

Bolani bobosi va buvisi bilan birga tarbiyalash ideal bo'lar edi, ammo agar buning iloji bo'lmasa, kattalar avlodini turmush qurgan juftlik namoyish etishi kerak. Bunday holda, bir guruh odamlar o'zlarining yosh a'zolarining uyg'un kamoloti uchun zarur bo'lgan rivojlanishning bir necha bosqichlaridan o'tadilar. Ammo to'liq bo'lmagan oilada keksa avlod faqat bitta odam tomonidan namoyish etiladi, shuning uchun u ma'lum bir muvozanat va uyg'unlikni yo'qotadi. Natijada, guruhning bir qismi moddiy ne'matlarni va ma'naviy ehtiyojlarni ta'minlaydigan, ikkinchisi ularni kerakli miqdorda oladigan sxema buzilgan. Ikkala ota-onaning ham barcha funktsiyalarini to'liq bajarishga harakat qilib, onasi yoki otasi haddan tashqari ortiqcha yuklarni boshdan kechirmoqda.Bu ta'limga ta'sir ko'rsatmasligi mumkin emas. To'liq bo'lmagan oilalarning farzandlari ko'pincha yaqinlarini tez-tez ko'rishni va e'tibor etishmasligidan shikoyat qilishni xohlashlarini aytishadi.
Afsuski, jamiyatning bunday hujayralarida ta'lim jarayoni ikki stsenariy bo'yicha amalga oshiriladi. Birinchisida ona, ya'ni u ko'pincha bolada qoladi, butun kuchini ishga sarflashga harakat qiladi. U bolasi hech narsaga muhtoj emasligiga ishonch hosil qilishga intiladi. Biroq, buning uchun u ikki marta yuk ko'tarishi yoki bir vaqtning o'zida bir nechta ish topishi kerak. U oilada boquvchi vazifasini to'liq bajara oladi, ammo bolasini to'liq nazorat qila olmaydi. U kerakli e'tiborsiz qoladi va o'zini tashlandiq va keraksiz his qiladi. Aybdorlik tuyg'usidan xalos bo'lish uchun ona o'g'li yoki qizining moddiy ehtiyojlarini to'liq qondirishga harakat qiladi. Natijada, bolalar sevgi va g'amxo'rlikning noto'g'ri g'oyasini rivojlantiradilar, bu keyingi hayotda xulq-atvorning yagona modeli bo'ladi. Tarbiyaning ikkinchi ssenariysida ona barcha kuchlarini farzandining rivojlanishi va unga qarash uchun sarflaydi. Oilada mavjud bo'lgan pul har qanday to'garak va bo'limlarga sarflanadi, u erda onasi yana bolani hamroh qiladi. Deyarli barcha holatlarda uning so'zi hal qiluvchi ahamiyatga ega va bolaning hayotiga aralashish chirkin va gipertrofiyalangan shakllarga ega. Bunday tarbiya natijasida bolalar o'zlarining ota-onalaridan ajralib turishlari uchun umuman mos bo'lmagan holda o'sadilar, ammo shu bilan birga, o'z uylarini tark etishga bor kuchlari bilan intilayotgan turlar paydo bo'lishi mumkin. O'smirlik davrida bu haqiqiy isyonga olib kelishi mumkin.

To'liq bo'lmagan oila davlat tomonidan ijtimoiy qo'llab-quvvatlashga juda muhtoj. Axir jamiyatning bunday hujayralarining muammolari birinchi navbatda yosh avlodning sog'lig'iga ta'sir qiladi. Farzandiga eng yaxshi narsalarni berishga bo'lgan barcha istaklar bilan, qattiq va qattiq ishlashga majbur bo'lgan onalar har doim ham bolani shifokorga olib borish kerakligini sezmaydilar. Ko'pchilik, ikkinchi turmush o'rtog'ining yordamisiz qolgan, shunchaki bo'sh vaqtlari yo'q va bolalarini uyda davolashga harakat qilishadi. Bu ko'pincha kasallik yashirin va surunkali bosqichga o'tishiga olib keladi. Va ba'zi holatlarda, u hatto rivojlanib boradi. Shunday qilib, to'la-to'kis oilalardagi bolalar sovuqqonlik va virusli kasalliklarning qaytalanishiga ko'proq moyil bo'lib, ular ko'plab asoratlar bilan yuzaga keladi. Shifokorga murojaat qilishdan ataylab qochadigan oilalar toifalari ham mavjud. Ularda oddiygina dori-darmon sotib olish yoki tekshiruv uchun pul to'lash uchun zarur mablag 'yo'q. Bizning davlatimizda tibbiyot bepul bo'lishiga qaramay, shifokorlar ko'pincha bolani pullik muolajalarga yuborishadi. Tabiiyki, daromadi faqat bitta kattalar daromadidan iborat bo'lgan oilalar bunga qodir emas. Natijada, vaziyat nazoratdan chiqib, o'ta og'ir holatga kelgunga qadar, bolalar tibbiy muassasada tugamaydilar. Tabiiyki, bu bolaning sog'lig'iga hissa qo'shmaydi. Ijtimoiy-iqtisodiy muammolar: qashshoqlik.

Ikkala ota-onasi ham bolani boqayotgan oila odatda ko'proq daromadga ega, chunki u ota va onaning ish haqidan iborat. Nikoh uyushmasining qulashiga olib kelgan ajrashish yoki boshqa sabablar bo'lsa, moddiy javobgarlik bir oila a'zosining zimmasiga tushadi. Va, afsuski, u ko'pincha ayolga aylanadi. Pul ishlashga bo'lgan katta istak bilan ham, u byudjetdagi moliyaviy bo'shliqni to'liq qoplay olmaydi. Bu ⁴ko'plab sabablarga bog'liq. Asosiy sabab ayollarning erkaklar bilan taqqoslaganda kam daromadlari. Mamlakatimizda ko'plab ayollar odatda erkaklar lavozimlarida muvaffaqiyatli ishlashiga qaramay, ko'pchilik uchun faqat bolalarning ehtiyojlari va ehtiyojlarini qondirish juda qiyin. Shuningdek, bolalar otasidan olingan aliment bola xarajatlarining yarmini ham qoplay olmasligini hisobga olish kerak. Shu bilan birga, bir necha yillar davomida o'zlarining sobiq xotinlariga farzandlarini tarbiyalashda moddiy jihatdan yordam bermagan deviatorlarning yuqori ulushi bor.
Ko'p onalar ham ish topish muammosiga duch kelishdi. Bolaning qo'lida bo'lishi va ikkinchi ota-onaning ko'magi bo'lmaganda, ayol o'z mavqeiga juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lishga majbur. U smenalar jadvalidan, mumkin bo'lgan ish safarlaridagi variantlardan voz kechishi va tartibsiz kunlar bilan ishlashi kerak. Ish beruvchilar yolg'iz onalarni yollashni ham istamaydilar. Axir, ularga to'liq foydalanishni rejalashtirgan to'liq ijtimoiy paket kerak. Bu hamma uchun emas. Shuning uchun, to'liq bo'lmagan oilada kattalar muntazam ravishda moddiy qiyinchiliklarga duch kelishadi. Zamonaviy Rossiyadagi ota-onalarning to'liq bo'lmagan oilalari ularning umumiy sonining taxminan 0,1 qismini tashkil qiladi. Bu ham juda ko'p va jamiyatda nikoh va unga bog'liq bo'lgan barcha narsalarning sezilarli darajada eskirganligini ko'rsatadi.
Biz allaqachon qashshoqlik haqida gapirgan edik va shuni anglash joizki, barcha to'liq bo'lmagan oilalar u yoki bu darajada duch kelishadi. Ammo ba'zida ular bir muncha vaqtgacha jiddiy sabablarga ko'ra daromadsiz yashashlari kerak. Bunday holda, davlat to'liq bo'lmagan oilalarga yordam ko'rsatishi mumkin. Bu ishsiz kattalar va u tarbiyalayotgan bola uchun bir qator imtiyozlarni taqdim etadi. Albatta, ularning yig'indisi munosib turmush darajasini ta'minlay olmaydi, ammo baribir qiyin paytlarda omon qolishga imkon beradi. Mutaxassislar ko'pchilik to'liq bo’lmagan oilalarni ikki toifaga ajratadilar: kambag'al; qaram bo'lgan.
Birinchisi, belgilangan iste'mol savatidan past bo'lgan umumiy daromadga ega. Ijtimoiy xizmatlar va vasiylik idoralari bunday oilalar bilan ishlashlari kerak. Qarovsiz to'la-to'kis oilalarda nafaqalar va har xil nafaqalar daromadning to'rtdan bir qismini tashkil qiladi. Bu ularga mavjud bo'lish imkoniyatini beradi, lekin hayotning yangi darajasiga ko'tarilishiga yo'l qo'ymaydi. Ijtimoiy muammolar Siz allaqachon tushunganingizdek, ijtimoiy muammolar oila bos⁵hidan kechirgan iqtisodiy qiyinchiliklar bilan chambarchas bog'liqdir. Avvalo, bu bolaning ijtimoiylashuvi bilan bog'liq muammolar. Bolalar jamoasida muhim ahamiyatga ega bo'lgan ota-qo‘shilish, xorijiy mamlakatlar bilan siyosiy, diplomatik, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy aloqalar o‘rnatish masalalari dolzarb vazifalar qatoriga kirdi. Shu bois O‘zbekiston jahon iqtisodiyotida integ⁶ratsiyalashish yo‘lidan borib, Jahon banki, Xalqaro Valyuta fondi, Xalqaro moliya korporatsiyasi, Iqtisodiy taraqqiyotga ko‘maklashuv tashkiloti va boshqa moliyaviy iqtisodiy tashkilotlarga a’zo bo‘lib kirdi va ular bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yib oldi. Shu bilan birga O‘zbekiston BMT doirasidagi ixtisoslashgan muassasalar-Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Xalqaro Mehnat tashkiloti, Jahon intellektual mulk tashkiloti, BMT ning bolalar fondi, Xalqaro pochta ittifoqi, Elektr aloqasi bo‘yicha xalqaro ittifoq, Jahon meteorologiya tashkiloti, Xalqaro olimpiada qo‘mitasi, Xalqaro avtomobilchilar ittifoqi va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro aloqalarni tiklab oldi. Ularning vakolatxonalari Respublikamizda ochildi va faoliyat ko‘rsatmoqda. BMT ning ta’lim, ilm-fan va madaniyat masalalariga ixtisoslashgan YUNESKO tashkiloti bilan ham Respublikamiz o`rtasidagi hamkorlik munosabatlari shu kunlarda muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. O`zbekiston 1993 yil YUNESKOga a’zo bo`lgan edi. (O`sha paytdayoq YUNESKO dasturiga buyuk munajjim Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bek tavalludini dunyo miqyosida nishonlash masalasi O`zbekiston bilan ushbu tashkilot o`rtasidagi hamkorlikning yangi asosdagi rivojini boshlab berdi.) 1994-yilga kelib esa O`zbekiston Respublikasining YUNESKO ishlari bo`yicha Milliy komissiyasi tashkil etildi va bu ham o`zaro hamkorligimizning samaradorligini oshirishda muhim qadam bo`ldi. 1996-yilga kelib Toshkentda YUNESKOning vakolatxonasi ochildi. Shu o`tgan vaqtdan beri O`zbekiston va YUNESKO tashkiloti o`rtasidagi aloqalar yildan yilga kengayib bordi. Ayniqsa 1995-yil avgust oyida YUNESKO Bosh direktori F.Mayorning O`zbekistonga rasmiy tashrifi, uning O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov bilan muzokaralari muhim tarixiy voqea sifatida tarixga bitildi. Keyingi yillarda yosh mustaqil davlatlar ichida Markaziy Osiyo davlatlari uchun dini, urf-odatlari va an’analari yaqin bo`lgan Sharq mamlakatlari bilan o`zaro aloqalar olib borish imkoniyatlari bu mamlakatlar o`rtasidagi munosabatlarni kengaytirdi. Bu o`rinda birinchi navbatda Saudiya Arabistoni bilan aloqalarni aytib o`tish o`rinlidir. Shuningdek, O`zbekiston 1992-yil 6 fevralda Turkiya, Pokiston, Eron tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga a’zo bo‘lib kirdi va 1992 yil Eron, Turkiya, Pokiston, Turkmaniston, Qozog‘iston davlat va hukumat rahbarlari bilan imzolangan “Trans-Osiyo” temir yo‘l aloqasini tiklash maqsadida Tajan-Seraxs-Mashhad yo`li qurilishi haqidagi bitimda faol ishtirok etdi. Bu O‘zbekiston uchun dengiz yo‘llariga, xalqaro transport tarmog‘iga, tovar va kapital xalqaro bozoriga chiqish imkoniyatini berdi. Arab mamlakatlari bilan olib borilgan aloqalar madaniy va diniy tomondan ham uzviy bog‘liq bo`ldi. Bu yo`ldagi harakatlar natijasida savdo sotiq, turizmni rivojlantirish va kadrlarni o`qitish imkoniyatlariga yo`l ochdi.