O'zbеkiston rеspublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti roman german tillari fakulteti

II BOB. ITALYAN STILISTIKASIDA EMOTSIONAL EKSPRESSIV LEKSIKANING USLUBIY XUSUSIYATLARI

Badiiy nutq ifoda vositalariga troplar (obrazli, ko’chma ma’nodagi so’zlar) va stilistik figuralar (obrazli iboralar) kiradi.Troplarning qo’llanilishi badiiy nutqda yangi ma’noli yangi birikmalar yaratadi, fikrning yangi bo’yoqlari bilan nutqni boyitadi, ma’lum bir hodisaga so’zlovchi uchun kerak bo’lgan fikr bo’yog’ini, uning ma’nosini xabar qiladi, va uni hodisa baholashiga uzatib beradi. Quyidagi troplarning ko’rinishini farqlaymiz: sodda (o’xshatish, epitet) va murakkab (metafora, metonimiya, sinekdoxa, allegoriya, kinoya, mubolag’a, litota, perifraz va boshqalar). Italyan tilida ham emotsianal ekspressivlikni oshirish uchun huddi shu vositalar yani stilistik figuralardan foydalaniladi. Misol uchun:

Giorgio è una tigre --> Giorgioning yo’lbarsdek qatiyatligini ko’rsatyabdi
Luigi è un coniglio --> Luigini quyonyurakligini o’xshatish asosida ko’rsatib o’tyabdi
“ Ho un macigno in testa”- boshim toshdek yani boshim ogriyapti ma’nosida( ho mal di testa.)
“ Quella ragazza mi sta sullo stomaco”- bu qiz bo’g’zimga keldi yani menga yoqmaydi ma’nosida( mi sta antipatica')
Metanimiya - yunon tilidan olingan bo’lib, qayta nomlash degan ma’noni anglatib, bir predmetga boshqasining nomini ko’chiradi. Bu bir so’zning boshqasiga ikki predmet, tushuncha orasidagi bog’liqlik asosidaalmashtirishi ko’zda tutiladi. Metanimiya bir belgining boshqasiga, ko’chma ma’noni o’z ma’nosiga qo’yishni o’zida jamlaydi. Masalan:
Il nome del contenente per il contenuto: "bere una bottiglia" (l'acqua della bottiglia);Bunda shisha orqali suv nazarda tutilyabdi.
Il nome dell'autore per l'opera: "Mi piace leggere Leopardi" (le opere di Leopardi);Bunda Leopard asarlari nazarda tutilgan
La causa per l'effetto: "Sentire il telefono" (sentire il rumore del telefono);
Bunda telefonni emas telefon shovqinini nazarda tutgan.
Sinekdoxa - yunon tilidan olingan bo’lib, bog’liqlik ma’nosini anglatadi. Sinekdoxa - metanimiyaning bir turi sanaladi. Ma’no ko’chishi bo’lak orqali butun, butun orqali bo’lak, kichik orqali kattasi, kattasi orqali kichigi anglatilganda sodir bo’ladi.
il nome della parte per quello del tutto: sono rimasti senza tetto. “Senza tetto” bu yerda senza casa yani uysiz qolganini ifodalaydi;
il tutto per la parte; Quegli stivali di coccodrillo sono bruttissimi!Coccodrillo(timsoh) orqali pelle di coccodrillo(timsoh terisi)nazarda tutilgan
Giperbola (Mubolag’a) - badiiy nutq ifoda vositalaridan biri bo’lib, “bo’rttirib ko’rsatish” ma’nosini beradi. Mubolag’a - gapirilayotgan narsa haqida me’yoridan ortiq bo’rttirib ko’rsatilgan ma’noga ega obrazli ibora. Misol uchun:

2. 
   “Smetti di fare baccano; te l'ho già detto un milione di volte!”-Shovqinni to’xtating: million marta aytdim buni sizlarga!
   
3. 
   “Aspettami lì, arrivo in un paio di secondi”Meni kuting, bir necha soniyalarda boraman.
   
4. 
   Amico mio, è un secolo che non ci vediamo!  Do’stim ko’rishmaganimizga ham asr bo’libdi.
   

Nutqning figurasi (obrazli iborasi) nima? “Figura” so’zi lotin tilidan kirib kelgan bo’lib, “tashqi ko’rinish, obraz, qiyofa” ma’nosini anglatadi. Bu termin badiiy nutq haqida gapirayotganimizda qanday ma’no anglatadi? Figuralarga nutqning sintaktik ifoda vositalari taaluqli: ritorik so’roq gaplar, undovlar, murojaatlar. Evfemizm - ma’no jihatidan neytral bo’lgan va hissiy jihatdan og’ir so’z yoki tasviriy ifoda bo’lib, ular odatda matnlarda va ochiq jamoatda boshqa beadab va o’rinsiz sanaluvchi boshqa so’z va ifodalarning o’rnini almashtirish uchun qo’llaniladi. Stilistik figuralar - fikrning ta’sirchanligini kuchaytirish uchun qo’llaniladigan o’ziga xos belgilangan nutqning oborotlar stilistikasidir. Asosiy stilistik figuralar - bular anafora, epifora, gradatsiya, parallellik, antiteza, inversiya, ritorik so’roq, ritorik xitob, ritorik murojaat, oksyumoron. Anafora - har bir parallel qatorning boshida bir-biriga o’xshash tovush, so’z yoki so’z guruhlarining takrorlanishidan, ya’ni nutqning mustaqil bo’laklariga nisbatan ikki yoki undan ortiq boshlang’ich qismining takrorlanishidan iborat bo’lgan figura. Masalan:
«Per me si va nella città dolente, /Per me si va nell’eterno dolore, /Per me si va tra la perduta gente»
Dante mostra in modo palese la ripetizione, in modo da focalizzare l’attenzione della persona su quel “per me”. 
Epifora - nutqning yonma-yon bo’laklari so’nggida bir so’zning qaytarilishidan iborat bo’lgan figura. Misol uchun:
Di Piazza Grande
nel ciel più grande
(Saba, Sopra un mio antico tema, vv. 1-2, Canzoniere)