O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

V-BOB 
ILK INSTITUTSIONAL NAZARIYALAR 
5.1. Jon R. Kommons (1862-1945) – institutsionalizmning 
ijtimoiy-huquqiy kursining etakchisi. 
Oila, kasaba uyushmalari, sanoat korporatsiyalari, huquqiy 
munosabatlar va boshqalar kabi jamoaviy institutlarni o`rganar ekan, u 
huquqiy institutlarga ustuvor ahamiyat berdi, u ―biznes tizimini saqlab 
qolish uchun etarli darajada samarali qilish‖ va rad etishga urinishdan 
kelib chiqdi. Uning nazariyasining asosiy qoidalari: 
Qadriyat 
tushunchasida 
J.R.Kommons 
huquqiy 
jihatdan 
foydalangan tovar maxsulotining tannarxi ―kollektiv institutlar‖ –
korporatsiyalar birlashmalari, aholi ijtimoiy guruhlari va qatlamlarining 
kasbiy manfaatlarini ifodalovchi siyosiy partiyalarning marksistik sinfiy 
kurash ta`limotiga qonuniy kelishuvi natijasidir, u davlat tomonidan 
qonunchilik sohasidagi islohotlarni amalga oshirish va turli ―kollektiv 
institutlar‖ rahbarlari tomonidan taqdim etilgan hukumatni yaratish 
to`g`risidagi qoidaga qarshi chiqdi. U jamoatchilik fikri tomonidan 
boshqariladigan 
va 
iqtisodiyotni 
monopoliyadan 
chiqaradigan 
zarurligiga amin edi. 
―Kapitalizmning 
huquqiy 
asoslari‖ (1924), ―Institutsional 
iqtisodiyot‖ asosiy asarlarining markaziy g`oyasi, uning iqtisoddagi 
o`rni (1934) va boshqalar – erkin raqobat kapitalizmining moliyaviy 
bosqichiga evolyutsiyasi natijasidir. Uning mohiyati tadbirkorlarning 
insofsiz monopoliyaviy raqobati ijtimoiy ziddiyatining kuchayishiga 
sabab bo`ladi, uni faqat iqtisodiy islohotlar doirasidagi davlat huquqiy 
qarorlari bilan bartaraf etish mumkin. Bu ma`muriy kapitalizm 
bosqichiga o`tishni anglatadi. 
Eslatib o`tamiz, J.R.Kommons, T.Veblen g`oyalari kabi, 30-
yillarda AQSH Prezidenti F.Ruzvel`tning yangi yo`nalishida o`z aksini 
topdi.