O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

VI-bob.


Algebraik material.


Algebraik material boshlang`ich sinflar darsligida mustaqil bo`lim sifatida ajratilmaydi. Boshlang`ich matematika kursida algebra elementlarini qarash arifmetika savollarini o`rganish bilan uzviy bog`liq.
Kursning asosiy algebraik tushunchalari «tenglik», «tengsizlik», «ifoda», «tenglama» hisoblanadi. Boshlang`ich matematika kursida berilgan tushunchalarning ta`rifi yo`q. O`quvchilar ushbu tushunchalarni maxsus tanlangan mashqlarni bajarish jarayonida tasavvur qilish darajasigacha o`zlashtiradilar.


Mavzuni o`rganish masalalari.
1. O`quvchilarda sonli ifodalarni o`qish, yozish va taqqoslash ko`nikmasini shakllantirish.

2. O`quvchilarni sonli ifodalarda amallarni tartib bilan bajarish qoidalari bilan tanishtirish va ushbu qoidalar asosida mos ravishda ifodalarning qiymatlarini hisoblash ko`nikmasini ishlab chiqish.

3. O`quvchilada a+b, s-d, 5xb, s:3, kxs, s:a ko`rinishdagi harfli ifodalarni o'qish, yozish hamda harflarning berilgan qiymatlari uchun ularning qiymatlarini hisoblash ko`nikmasini shakllantirish.

4. O`quvchilarni 5+x=15, x-3=7, 12-x=3, X-7=42, x:4=5, 24:x=8 ko`rinishida tenglamalar bilan tanishtirish va tanlash usuli bilan hamda arifmetik amallarning hadlari natijasi o`rtasidagi bog`lanishni bilish asosida ularni shakllantirish.

Topshiriqlar.
546. Matematikada ifoda deganda son va ular ustida amallarni belgilovchi matematik simvollar ketma-ketligi qoidalari bo`yicha tuzulishi tushuniladi. 15+3, 45:9-2, 5, (57+3):6 va hokazo ko`rinishdagi ifodalar sonli ifodalar deyiladi:
a+b, 13-s, (40-b):2 va hokazo ko`rinishidagi harfli ifodalar deyiladi. Quyida keltirilgan yozuvlarda ifodalarning tagiga chizing: 4+b=7, s-b, 5, 25x3-10, 5<7, 13+x=20, (40-10)x2, 8, 3x(5+c)
547. O`quvchilarni sonli ifodalar bilan tanishtirish metodikasidla ma’lum bosqichlar o`rgatish nazarda tutiladi. Ushbu bosqichlar quyidagi sxemada o`z aksini topadi:
I-bosqich II-bosqich III- bosqich

Sxemada ko`rsatilgan ifodalar nechanchi sinfda qaraladi?

548. «Ifoda» termini nechanchi sinfda kiritiladi? Qaysi topshriqlarni bajarish jarayonida o`quvchilarda «ifoda» tushunchasi shakllananadi? «Ifoda» tushunchasini shakllantirish asosida qanday bilim yotadi?
549. «O`nlik» mavzusini o`rganishning qanday bosqichlarida tengliklarni o`qishning qo`yidagi shakllarini qo`llash mumkin:
1) «4 ga 2ni qo`shsa, 6 bo`ladi». «3 dan 1 ni ayirsa, 2 bo`ladi».
2) «5 ni 1 ta orttirsa, 6 bo`ladi»; «4 ni 1 ta kamaytirsa, 3 bo`ladi»;
3) «3 qo`shilgan 2, teng 5», «7 ayirilgan 1, teng 6»;
4) «birinchi qo`shiluvchi - 2, ikkinchi qo`shiluvchi 4, sonlarning yig`indisini toping»; «4 va 5 sonlarning yig`indisi»; «kamayuvchi -5, ayiriluvchi-4, sonlarning ayirmasini toping»; «7 va 2 sonlarning ayirmasi». «Matematika-1» darsligidan mos topshiriqlarni toping.
550. Oldin o`quvchilar qo`shish amalining hadlari va natijasini ifodalash uchun «qo`shiluvchi», «yig`indi» terminlari bilan tanishadilar. Taxminan 3 haftadan keyin o`quvchilar qo`shishga doir ifodani ifodalash uchun qo`llaniladigan «yig`indi» terminining boshqa ma’nosi bilan tanishadilar. Bu nimaga bog`liq? «Ayirma», «ko`paytma», «bo`linma» terminlari qanday kiritiladi?
551. «Qavsli ifodalarni yozish» mavzusi bo`yicha darsning turli variantlarini ko`rib chiqing va darslarda o`quvchilarni faollashtiring, ularning qobiliyatlarini rivojlantirish nuqtai nazaridan qarashlarni kiritishga turli yondoshishlarni baholang. Darslardan qanday metod va usullar qo`llanilgan? Nima uchun qavsli ifodalar 1- sinfda kiritiladi? 1- sinf o`quvchilari amallarni bajarish tartibining yana qanday qoidasi bilan tanishadilar? Qay tarzda? Amallarni bajarish tartibi haqidagi qoidalar nechanchi sinfda umumlashtiriladi?