O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

3.3. «Minglik» va «Ko’p xonali sonlar» ichida qo’shish va ayirish.


Mavzuning asosiy masalasi- og’zaki va yozma hisoblash malakalarini shakllantirish .
Og’zaki hisoblashlarni bajarishda o’quvchilar «Yuzlik» konsentridan «Qo’shish va ayirish» mavzularida tanishgan usullaridan foydalanadilar.
Yozma hisoblashlarda qo’shish va ayirishning algoritmlaridan – amallarni bajarish tartibini va mazmunini qat’iy ifodalaydigan aniq qoidalardan farqlanadilar. Algoritmni ongli qo’llash sonning xona tarkibini bilish, xona birliklarining o'zaro munosabatlarini o'zlashtirish hamda qo'shish va ayirishning jadvalli hollarini bilish talab etadi (10va 20 ichida).
Qo’shish va ayirishning yozma hollarini ko'rib chiqish «Oddiydan-murakkabga» prinspiga asoslanadi. Oldin qo’shish algoritmi xonadan o’tmasdan hollari uchun, keyin esa bir xonadan, ikki xonadan o'tish orqali foydalaniladi.
Masalan: 234 235 237 453 529
+425 +425 +526 +371 +299
Ayirish algoritmini qo'llashda ham shunga o'xshash prinsip ko’zatiladi.
Masalan: 469 540 542 909 614
-246 -126 -126 -714 -126
«Ko’p xonali sonlar» konsentrida qo’shish va ayirishning yozma malakalarini shakllantirish bo’yicha ish davom ettiriladi.
Yozma qo’shish va ayirishni muvofaqqiyatli bajarish uchun sonlarni nomerlashni bilish alohida ahamiyatga ega. (Ko’p xonali sonlarni o’qish va yozish ularning sinf va xona tarkibini, xona birliklarining o'zaro munosabatlarini bilish).
Yozma qo’shish va ayirishning hisoblash malakalarini takomillashtirishga ikki xil nomda ifodalangan miqdorlarni qo’shish va ayirishga doir mashqlarni bajarishga yordam beradi.
Bir necha xonadan o’tish bilan qo’shishga doir misollrni yechish o’quvchilar uchun biroz qiyinchilik yaratadi. Bu yerda to'g’ri javob 20 ichida bir xonali sonlarning qo’shish jadvalini puxta o'zlashtirish bilan bog’liq. Bundan tashqari ushbu hollarda yuqori xona birliklarini qo’shish amalini bajarishga alohida e’tibor talab qiladi.
Kamayuvchi nollardan iborat bo'lgan ayirish hollari nisbatan qiyin hollar hisoblanadi.
Masalan: 70000-19 060, 31 002-20 097, 40 100-28 092, 35 000-12 639
Bunday misollar o'qituvchining diqqat markazida bo’lishi kerak va o’quvchilardan yuqori xona birliklari qanday quyi xona birliklariga bo’linishini tushuntirishlarini talab qilish kerak.