O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

M asalan: 10 m 80 sm:8=135(sm)=1 m 35 sm 10 m 80 sm =1080 sm
1080 8
8 135 (sm)
28
24
40
40
0
1 5 t:2=7500kg=7t 500kg 15000 2 15 t 2
1 5 t = 15000 kg 10 7500 kg 14 t 7 t 500 kg
50 1000 kg
50 10
0
II. Xona sonlariga ko`paytirish va bo`lishda dastlab 10, 100, 1000 ga ko`paytirish va qoldiqsiz bo`lish hollarini qarash kerak. Bu hollarni hisoblash usullari nomerlashni o`rganishda haralgani uchun bu yerda sonlarni ko`paytirishda (10, 100, 1000) shu sonning o`ng tomoniga tegishli sonning nollari nechta bo`lsa, shuncha nol yozib qo`yiladi, bo`lishda esa o`ng tomonidan shuncha nolni tashlab yuborish yetarli ekanligini yana bir marta takrorlash kerak.
Masalan: 14 ni 10 ga ko`paytirish kerak bo`lsin. 14-bu 14 ta birlik uni 10 ga ko`paytirilganda 14 o`nlik hosil bo`ladi yoki 140.
Xulosa: har qanday son 10 ga ko`paytirilganda ko`paytmada o`sha raqamlar bilan ifodalangan o`ng tomoniga bitta nol yozilgan son hosil bo`ladi.
Bo`lish: 160 ni 10 ga bo`lish kerak bo`lsin. 160-bu 16 o`nlik uni 10 ga bo`linsa 16 birlik hosil bo`ladi yoki 16.
Xulosa: Nol bilan tugaydigan sonni 10 ga bo`lishdan bo`linmada nechta o`nlik bo`lsa, shuncha birlik chiqadi; shu birliklarni hosil qilish uchun bo`linuvchidan bitta nolni tashlab yuborish yetarli.
Shundan keyin sonni 10,100, 1000 ga qoldiqli bo`lish hollari qaraladi: 74:10=7 (qoldiq 4) holi tushuntirib yechiladi. O`quvchilarni tegishli umumlashtirishga ega bo`lishlari uchun quyidagicha misollar bajariladi.
1236:10=123 (qold 6)
1236:100=12 (qold 36)
1236:1000=1 (qold 236).
Bunday misollarda o`quvchilar bo`luvchidagi nollar sonini bo`linmadagi qoldiqning raqamlari soni bilan taqqoslab xulosa chiqarishadi: 10, 100 ga qoldiqli bo`lishda, bo`linuvchida o`ng tomonidan boshlab, bo`luvchida nechta nol bo`lsa, shuncha raqam ajratish va bu sonni qoldiq deb o`qish, chapdagi raqamlar hosil qilgan sonni bo`linma deb o`qish kerak.
Sonni ko`paytmaga ko`paytirish qoidasi (guruhlash) ko`p xonali sonlarni nollar bilan tugaydigan sonlarga ko`paytirishning nazariy asosi bo`la oladi.
7·(5·2)=7·10=70
7·(5·2)=(7·5)·2=70
7·(5·2)=(7·2)·5=70
Shunga o`xshash mashqlar natijasida xulosa: sonni ko`paytmaga ko`paytirish uchun ko`paytmani hisoblash va uni chiqqan natijaga ko`paytirish mumkin. Ammo, sonni ko`paytuvchilardan biriga ko`paytirish va chiqqan natijani boshqa ko`paytuvchiga ko`paytirish ham mumkin. qoidani mustahkamlash maqsadida oralih hisoblashlarda nollar bilan tugaydigan sonlarni beradigan mashqlar bajarish kerak. Masalan: 25·(8·4)=(25·4)·8=100·8=800 15·(6·7)=(15·6)·7=90·7=630
Nollar bilan tugaydigan sonlarga ko`paytirish usuli qaraladi va o`zlashtiriladi: og`zaki usul:
25·30=25·(3·10)=(25·3)·10=75·10=750
45·14=45·(2·7)=(45·2)·7=90·7=630