O'zbеkiston rеspublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti roman german tillari fakulteti

2.2 Gozzi va Goldoni o’rtasidagi munozara
Italiya teatrining birinchi islohoti Karlo Goldoni (1707-1793) tomonidan amalga oshirilgan. Goldoni va Gozzi o'z asarlarida o'z davri uchun innovatsion didaktik xabarlar va real elementlarni singdirishni yaxshi ko'radilar.
Millatni yaratish uchun, avvalo teatrni yaratish kerak“,― degan edi Gyote. Bu XVIII asr uchun xarakterli mulohaza edi. Italiyada italyan sanʼatining hech bir yoʻnalishi teatrchalik mashxur emas edi. Carlo Gozzi, Carlo Goldoni, Vittorio Alferi ― uning choʻqqisi edi. Biroq hali ham „italyan millati“ yoʻq edi, faqatgina Avstriya kansleri Metternix taʼbiri bilan aytganda „geografik tushuncha“ bor edi. Oʻsha davr Italyan davlatchalariga xos xususiyat bu ularning oʻzaro emas, balki boshqa davlatlar bilan koʻproq savdo-iqtisodiy, madaniy aloqa qilayotgani edi. Fransuz maʼrifatparvarlari ishlaridagi eski tuzumning keskin tanqid qilinishi italyan oldi ziyolilari tomonidan yaxshi kutib olindi. Volter Russo, Didro, Monteske Italiyada Fransiyadagiga qaraganda koʻproq mashxur boʻlishadi. „Il Caffe“, „Frusta lotteraria“, „L’Osservatore“ kabi qator yangi jurnallar chop etiladi. Tanqidiy ocherklar paydo boʻldi, hattoki, kimsan Danteni badiiy didsizlikda ayblashdi. Keyinchalik koʻplab italiyalik dramaturglarning ijod mahsullari bu fikrlarning chippakka chiqarishda oʻziga xos qurol edi. Mersyening dramalari italyan sahnalarida gʻolibona harakat qildi. Keyichalik venetsiyalik Pyetro Kyari ham oʻz asarlari bilan teatr mavqesini yanada yuksaltirdi. Carlo Gozzi davri esa uning Goldoni, Kyari bilan oʻzaro raqobati bilan eʼtiborlidir. Carlo Gozzi ularni didsizlikda, yolgʻon pafos va balandparvozlikda, vulgar naturalizmda, milliy qadriyatlarni va anʼanalarni inkor qilganlikda hamda xorijiy mashxur yangiliklarni oʻylamasdan koʻchirishda ayblagan. Hozirda bu ikki ijodkorning asarlari italyan dramaturgiyasining saylanma toʻplamlarida tinchgina murosa qilishayotgan bir paytda bu holat birmuncha gʻalati koʻrinadi, biroq bir narsani yoddan chiqarmaslik darkorki, Goldoni hamkasbidan farqli ravishda asarlari bilan kun kechirgan va uzluksiz mehnat qilgan. Chunonchi, 1750-yilning oʻzidayoq u ommaga 16 ta komediyani namoyish qilgan. U yana koʻplab taʼsirli tragediyalar ham yaratib turgan.

Adabiy baxs ular oʻrtasida bir necha yil davom etadi (1756-1761) va bu Carlo Gozzini ular bilan ularning maydonida jang qilishga majbur qildi. Buning qanday sodir boʻlgani haqida Pavel Muratov „Italiya obrazlari“ kitobida shunday deydi: "Bir kuni Torre del Orolodjio ortidagi qorongʻu kunjakda joylashgan Bettinelli kitob doʻkonida bir nechta yozuvchilar uchrashib qolishdi. Ularning safida Goldonining oʻzi ham bor edi. Oʻzining muvaffaqiyatidan mast boʻlganidan u uzoq vaqt italyan teatrida u tomondan amalga oshirilgan toʻntarishning ahamiyati haqida hikoya qilardi, eski niqoblar komediyasini kulgu va haqoratli soʻzlar bilan koʻmib tashladi. Oʻshanda u yerdagilardan biri ― uzun va ozgʻin kishi ― turdi va xitob qildi: "Ont ichaman, eski komediyamizning niqoblari yordamida men „Uch apelsin ishqida“ga sizning har xil „Pamela“ va „Irkani“ngizga qaraganda koʻproq tomoshabin yigʻaman. Shunda hamma graf Gozzining bu haziliga handon otib kulishdi: „Uch apelsin ishqida“ oʻshanda enagalar kichkina bolalarga aytib berishadigan xalq ertagi edi. Ammo Carlo Gozzi hazillashmagan edi va bunga Venetsiya tez orada amin boʻldi."

Gozzi Chiari va Goldoniga qarshi u birinchi marta mashhur“Tartana degl’influssi per l’anno bisestile 1756” nomli ikki qo'shiqdan iborat satirik she'rini yozdi,keyin esa ertak yoki fantastik komediyasi“L’amore delle tre melarance’’ni yozgan.
Carlo Gozzining badiiy didi konservativ ruhda edi va kirib kelgan yangi davrning badiiy-estetik qoidalaridan keskin farq qilib turardi. Carlo Gozzi eski italyan sheʼriyatini sevardi, xalq ertaklari va niqobli komediyalarni jon dilidan yaxshi koʻrardi. Bunda Carlo Gozzi va Gasparo Gozzi 1747-yilda asos solingan Granelleski Akademiyasi aʼzolari orasida oʻz hamfikrlarini topishdi. Ushbu akademiya oʻz oldiga sheʼriyatda milliy anʼanalarni saqlab qolish, italyan tilini asl koʻrinishiga qaytarish, venetsiya badiiy hayotiga taʼsir oʻtkazayotgan xorijiy yangiliklar bilan kurashdek katta maqsadlarni qoʻygan edi. Gozzi Goldoni teatr islohotiga qat'iyan qarshi edi, chunki u unda san'at va zamonaviy dunyo asoslariga bo'lgan mavjud qarashlarga hujumni ko'rgan (va sababsiz emas). Gozzi butun qalbi bilan eski, feodal turmush tarzi, jamiyatdagi har bir qatlam o‘zining munosib o‘rnini egallashi tarafdori edi. Shu nuqtai nazardan, Goldoni xalq komediyalari unga mutlaqo nomaqbul bo'lib tuyuldi, ayniqsa u ularda jamiyatning quyi tabaqalarini tasvirlagan.Akademiya faoliyati koʻproq kulguli, masxarabozona tusga ega edi („Granelleski“ nomi „grano“ soʻzidan olingan boʻlib, ham „don“, ham „safsata“ degan maʼnoni beradi). „Granelleski Akademiyasi mahsuli“ nomi bilan chiqarilgan oʻziga xos varaqalar komik qochirmalar, kinoyalar, chuqur maʼnoli satiralar va epigrammalar bilan toʻla edi. Ushbu „varaqa“larning eng faol ijodkori hisoblangan Carlo Gozzi oʻzining satirik nishoni qilib oʻsha vaqtda Venetsiyada juda mashxur boʻlgan ikki dramaturg ― Carlo Goldoni va abbat Kyarini tayin qilgan.⁷


Xulosa

Xulosa oʻrnida shuni aytish mumkinki, dramaning badiiy tabiatini o'rganish tarixi bizga dramani sahnadan tashqarida namoyish etishning iloji yo'qligi haqida gapirishga imkon beradi. Shuning uchun, siz dramatik ishingiz bo'lsa, ikkita matn (adabiy va teatr) bilan ishlash tavsiya etiladi, ularning interfrenatsiyasini nishonlash va bir tomondan sahnada sahnada dramatik ish borligini hisobga olish tavsiya etiladi , boshqa tomondan adabiy matnning badiiy talqini maxsus qonunlarga muvofiq qurilgan teatr san'atining mustaqil ishi. shuni ta'kidlash kerakki, har doim olimlar drama va adabiyotga va teatrning filiali kabi dramatik o'yinga asoslangan emas. Albatta, teatr pedagogika maktabda adabiy ta'lim doirasida faol rivojlana boshladi: tadqiqotda o'rganilgan klassik matn va maktabning chiqishlari bilan bog'liq yangi usullar, sahnaviy ishning tarjimai bilan faol foydalaniladi. Gozzi sahnadan insoniy odob-axloqni va unga o'xshab ko'ringan yolg'on ta'limotlarni tanqid qilmoqchi edi. Va agar u ta'limotlar bilan hech narsa qila olmasa, u shunchaki odatlarni tanqid qilishga muvaffaq bo'ldi. U o'z ertaklarida burjuaziya haqida juda ko'p maqsadli va yomon fikrlarni aytadi. Misol uchun, "Yashil qush" ertakidan kolbasa ishlab chiqaruvchi Truffaldino u mehnatkash, sudralib yuruvchi va aqldan ozgan gapiruvchi deb atagan.

Dramaturg o‘z dramalarini sahnalashtirganda ko‘plab sahnalashtirilgan effektlardan foydalangan. Keyinchalik u o'z pyesalari muvaffaqiyatini qattiq axloq, ehtiros va jiddiy ijro bilan bog'lay boshladi. Va bu juda adolatli edi. Ba'zan u butun masallarni yozdi, gohida uni tasvirlar mantig'iga tortdi, goh sehr ishlatdi, gohida u haqiqiy motivatsiyalarni afzal ko'rdi. U o'zgartirmagan bir narsa - uning bitmas-tuganmas fantaziyasi. Bu unda turli yo'llar bilan namoyon bo'ldi, lekin har doim uning barcha ertaklarida mavjud edi.
Fantaziya ma'nosida Gozzi dramaturgiyasi o'z raqiblarining hayotiy, aqlli, ammo juda quruq dramaturgiyasiga ajoyib qo'shimcha bo'lib chiqdi. Gozzining ilk pyesalari sahnalashtirilgan Venedikdagi San-Samuel teatri sahnasida aynan shu fantaziya avj oldi.