O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Kurs ishining mavzusining dolzarbligi. Shaxs yoki mamlakatning iqtisodiy holatini aniqlashda ko'pincha ikkita mezon qo'llaniladi - daromad va boylik.
Daromad - bu jismoniy shaxs yoki uy xo'jaligi tomonidan ma'lum vaqt davomida olingan naqd pul yoki naqd pulning umumiy miqdori. Barcha daromadlar yig'indisi milliy daromad deyiladi.
Milliy daromadning iqtisodiy mohiyati, uning manbalari, taqsimlanish tamoyillari va undan foydalanish xarakteri ijtimoiy ishlab chiqarish usuli bilan belgilanadi.
Iqtisodiy kategoriya sifatida milliy daromad zarur va ortiqcha mahsulotni ishlab chiqarish, taqsimlash, iste'mol qilish va foydalanishga nisbatan odamlar, sinflar o'rtasidagi ishlab chiqarish munosabatlarini ifodalaydi.
"Milliy daromad" milliy hisoblar tizimida qo'llaniladigan eng muhim ko'rsatkichlardan biridir. Milliy daromadning tarkibi aholining turli qatlamlari daromadlarining taqsimlanishi va jamiyatning ijtimoiy tabaqalanishining eng muhim ko'rsatkichidir.
Ushbu kurs ishining maqsadi milliy daromadni ko'rib chiqish va unga ta’sir qiluvchi omillarni taqsimlash tarkibini o'rganishdir.

I.bob Milliy daromadning nazariy asoslari

1. 
   Mililliy daromadning mohiyati
   

Milliy daromad - mamlakatdagi milliy iktisodiyotning xoʻjalik yurituvchi subʼyektlari tomonidan muayyan bir davrda (odatda bir yilda) moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilgan sof mahsulot; yalpi mahsulot hajmidan uni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan mehnat vositalari va buyumlarini qoplaydigan mahsulot miqdorini — qoplash fondini chegirib tashlangandan keyin qoladigan mahsulot.
Milliy daromadning iqtisodiy mohiyati, uning manbalari, taqsimlanish tamoyillari va undan foydalanish xarakteri ijtimoiy ishlab chiqarish usuli bilan belgilanadi. Milliy daromadning mohiyatini to'g'ri tushunish takror ishlab chiqarishning ilmiy nazariyasi asosidagina mumkin. Bu nazariya marksizm-leninizm asoschilari tomonidan yaratilgan. Karl Marksgacha iqtisodiy tafakkur milliy daromad masalasiga ilmiy yechim bera olmasdi, chunki u ijtimoiy takror ishlab chiqarishdan ajralgan holda ko‘rib chiqilgan. Milliy daromadni birinchi bo‘lib XVII asr ingliz iqtisodchisi V.Petti hisoblagan. Keyinchalik milliy daromad nazariyasiga fiziokratlar va eng avvalo oʻzining mashhur “Iqtisodiy jadvali”ni (1758) yaratgan F.Kesne hissa qoʻshdi, unda u birinchi marta ijtimoiy mahsulot harakatini koʻrsatishga harakat qildi. Biroq, fiziokratlar yanglishib, faqat qishloq xo'jaligini ishlab chiqarish sohasi deb hisoblab, ko'payish muammosini bir butun sifatida hal qilish yo'lini. Burjua siyosiy iqtisodining klassiklari A.Smit va D.Rikardo takror ishlab chiqarish jarayonini tushunishda, butun ijtimoiy mahsulotning qiymati daromadga qisqaradi, deb noto‘g‘ri hisoblab, mohiyatan orqaga qadam tashladilar, jamiyat vositalarining qiymatini e’tiborsiz qoldirdilar. ishlab chiqarish mahsulotga o'tkaziladi. Iqtisodiyotda bu tushuncha Smit dogmasi nomi bilan mashhur. Burjua iqtisodchilari milliy daromadning ijtimoiy takror ishlab chiqarishdan ajralgan holda harakatini oʻziga xos “mustaqil”, ishlab chiqarish sharoitlaridan “mustaqil” deb hisoblab, kapitalistik ijtimoiy tuzumning ekspluatatsion mohiyatini yashirishga, xususiy oʻzlashtirishni inkor etishga va umumiylikni isbotlashga harakat qildilar. mehnat va kapital manfaatlari. Demak, burjua jamiyatini takomillashtirish, uni «umumiy farovonlik» holatiga aylantirish «nazariyasi» vujudga keldi. Bu “nazariyalar”ning milliy daromadi kapitalning o‘zi foyda keltiradi, yer renta hosil qiladi, ishchilarga esa o‘z mehnati uchun to‘liq haq to‘lanadi, degan vulgar tushunchaga asoslanadi. Har bir faoliyat turi go'yoki teng ravishda daromad keltiradi, har bir daromad oluvchi bir vaqtning o'zida uning yaratuvchisi hisoblanadi. Shunga ko'ra, milliy miqyosdagi barcha daromadlarni umumlashtirib, butun milliy daromad hisoblanadi. Shuning uchun burjua iqtisodchilari milliy daromadni yaratuvchi iqtisodiyot tarmoqlari qatoriga nafaqat moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarini, balki butun noishlab chiqarish sohasini ham kiritadilar. Ushbu hisoblash usuli bilan daromadlar qayta hisoblab chiqiladi, bu esa milliy daromad hajmining sun'iy ravishda (20-30 foizga) o'sishiga olib keladi. Milliy daromad moddiy ishlab chiqarish sohasida sarflangan unumli mehnat hisobidan yaratiladi. Aholiga xizmat ko‘rsatuvchi tarmoqlar – ta’lim, sog‘liqni saqlash, davlat boshqaruvi va mudofaa sohalariga kelsak, ular noishlab chiqarish sohasiga mansub bo‘lib, milliy daromad yaratishda bevosita ishtirok etmaydi. Ularning faoliyati milliy daromadni qayta taqsimlash, asosan, davlat byudjeti hisobidan resurslar bilan ta'minlanadi. Milliy daromad yaratishda bevosita ishtirok etmasdan, ijtimoiy zarur va jamiyat uchun foydali mehnat bilan band bo‘lgan noishlab chiqarish ishchilari bu jarayonga bilvosita hissa qo‘shadilar.
O’tgan asrda davrida tarixda birinchi marta jamoat boyligi jamiyatning barcha a'zolari uchun haqiqiy ne'matga aylanadi. Milliy daromad sotsialistik ishlab chiqarish munosabatlarini ifodalaydi, moddiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan, ekspluatatsiyadan xoli mehnatkashlar mehnati bilan yaratiladi va butun jamiyat manfaatlari yo‘lida rejali foydalaniladi. Milliy daromad xalqning o'sib borayotgan moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish va sotsialistik ishlab chiqarishni doimiy ravishda kengaytirishning yagona manbaidir. Sotsialistik mamlakatlarning milliy daromadi rivojlangan kapitalistik mamlakatlarning milliy daromadiga nisbatan yuqori sur'atlarda o'sib bormoqda.
Milliy daromad - bu yil uchun yangi yaratilgan qiymat bo'lib, u ishlab chiqarishga qo'shimcha mahsulotni tavsiflaydi bu yil jamiyat farovonligiga. Uni hisoblashda amortizatsiya summasi, egri soliqlar, davlat subsidiyalari hisobga olinmaydi.
Milliy daromadni taqsimlash - bu asosiy yoki birlamchi daromad deb ataladigan narsalarni yaratishdir. Ularning yig'indisi milliy daromadga teng. Asosiy daromad milliy daromad moddiy ishlab chiqarish ishtirokchilari o'rtasida taqsimlanganda hosil bo'ladi.
Ular ikki guruhga bo'linadi:
-Moddiy ishlab chiqarish sohasida ishchilar, xizmatchilarning ish haqi, dehqonlar, dehqonlar daromadlari;
-Moddiy ishlab chiqarish sohasidagi korxonalarning daromadlari.
Biroq, birlamchi daromad hali ustuvor tarmoqlarni rivojlantirish uchun etarli bo'lgan davlat mablag'larini shakllantira olmaydi. Milliy iqtisodiyot, mamlakat mudofaasini ta'minlash, aholining moddiy va madaniy ehtiyojlarini qondirish. Milliy daromadni yanada taqsimlash yoki taqsimlash talab etiladi.
Milliy daromadni qayta taqsimlash korxonalar va tashkilotlarning daromadlari va jamg'armalaridan eng samarali va oqilona foydalanish manfaatlari uchun mablag'larni tarmoqlararo va hududiy qayta taqsimlash bilan bog'liq;
-milliy daromad yaratilmaydigan ishlab chiqarish bilan bir qatorda noishlab chiqarish sohasi (ta'lim, sog'liqni saqlash, ijtimoiy sug'urta va ijtimoiy ta'minot, boshqaruv); aholining turli ijtimoiy guruhlari o'rtasida daromadlarni qayta taqsimlash bilan. Qayta taqsimlash natijasida ikkilamchi yoki hosila daromadlar hosil bo'ladi. Bular noishlab chiqarish sohasidagi daromadlar, soliqlar ( daromad solig'i jismoniy shaxslardan va boshqalar). Ikkilamchi daromadlar milliy daromaddan foydalanishning yakuniy nisbatlarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlashda faol ishtirok etib, moliya milliy daromadni birlamchi taqsimlash paytida vujudga kelgan nisbatlarni uning oxirgi ishlatilish nisbati darajasida o'zgarishiga hissa qo'shadi. Bunday taqsimot jarayonida olingan daromadlar, bir tomondan, moddiy va moliyaviy resurslar bilan, avvalambor, pul mablag'lari hajmi va ularning tuzilishi bilan ishlab chiqarish vositalari va iste'mol tovarlari hajmi va tuzilishi o'rtasidagi izchillikni ta'minlashi kerak, boshqa tomondan.
Milliy daromadni qayta taqsimlash O’zbekiston Respublikasi milliy iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish, iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish manfaatlari uchun amalga oshiriladi ( Qishloq xo'jaligi, transport, energetika, harbiy ishlab chiqarishni konversiya qilish), aholining kambag'al qatlamlari foydasiga (nafaqaxo'rlar, talabalar, yolg'iz va katta onalar).
Shunday qilib, milliy daromadni qayta taqsimlash milliy iqtisodiyotning ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari, moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari, mamlakatning alohida hududlari, mulkchilik shakllari va aholining ijtimoiy guruhlari o'rtasida sodir bo'ladi. Milliy daromad va yalpi daromadlarni taqsimlash va qayta taqsimlashning yakuniy maqsadi ichki mahsulot, moliya yordamida qilingan, ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, yaratishdan iborat bozor tuzilmalari iqtisodiyot, davlatni mustahkamlash, aholining keng qatlamlari uchun yuqori sifatli hayotni ta'minlash. Shu bilan birga, moliya roli korxonalar va tashkilotlar xodimlari va jamoalari moliyaviy yaxshilanishiga moddiy qiziqishini oshirish vazifalariga bo'ysundirilgan. iqtisodiy faoliyat, eng kam xarajat bilan eng yaxshi natijalarga erishish.
Milliy daromadning shakllanishi uning taqsimlanishi bilan uzviy bog'liqdir. Barcha darajadagi tadbirkorlar ishlab chiqarishning barcha omillaridan foydalanganlik uchun doimiy ravishda ish haqi, ijara haqqi, foydalanilgan kapital uchun foizlar shaklida to'laydilar. Bozor tizimida har bir omilning narxi unga bo'lgan talab va taklifga muvofiq belgilanadi, bu omil daromadining adolatli taqsimlanishiga ta'sir qiladi. Uni oluvchilar uni to'liq tashlab ketmasligi mumkin. Barcha ishlab chiqaruvchilar to'g'ridan-to'g'ri soliqlarni to'lashga majbur bo'lib, ular aholi daromadlaridan ushlab qolinadi. Bularga daromad solig'i, daromad solig'i, meros solig'i kiradi. Bugungi kunda Rassiyada, boshqa rivojlangan mamlakatlarda bo'lgani kabi, yuridik va jismoniy shaxslar daromadlarining bir qismi ijtimoiy sug'urta fondlariga ushlab qolinishini nazarda tutuvchi ijtimoiy sug'urta tizimi rivojlanmoqda. Kompaniya doimiy ravishda ishlab chiqarishni kengaytirish va yangilash uchun pulga ehtiyoj sezadi, bu erdan foydaning bir qismi yangi texnika va texnologiyalarni yaratish va sotib olishga, ikkinchisi kutilmagan vaziyatlarda barqarorlikni saqlash uchun zaxira fondini shakllantirishga yo'naltiriladi. holatlar. Yana bir qismi taqsimlanmagan foyda shaklida firma ixtiyorida qoladi. Aksiyadorlar yig'ilishining qarori bilan foydaning bir qismi aksiyadorlar o'rtasida dividendlar shaklida taqsimlanadi. Bozor iqtisodiy munosabatlari tizimi shunday qurilganki, butun mehnatga layoqatli aholi davlatga soliq to'laydi, aholining ma'lum bir qismi esa davlat byudjetidan transfert to'lovlari shaklida turli to'lovlar oladi. Bularga baxtsiz hodisalardan sug'urta qilish, qarilik sug'urtasi, ishsizlik nafaqalari, turli xil pensiyalar (yosh, nogironlik, urush qatnashchilari va boshqalar) uchun davlat tomonidan to'lovlar kiradi. Davlat qimmatli qog'ozlari egalari ular bo'yicha foiz to'lovlarini oladilar. Ushbu to'lovlar omil daromadlari bilan bog'liq emas. O'tkazma to'lovlari to'g'ridan-to'g'ri oluvchiga faqat naqd pulda yuboriladi. To'g'ridan-to'g'ri soliqlarni, ijtimoiy sug'urta to'lovlarini, ikkinchi tomondan, transfert to'lovlarini yig'ish orqali davlat milliy daromadni qayta taqsimlash jarayondi amalga oshiradi buning natijasida ixtiyoriy shaxsiy daromadlarning umumiy shakllanishiga olib keladi. Milliy daromad o'lchovi sifatida olingan daromaddan haqiqiy olingan daromad ko'rsatkichi sifatida shaxsiy daromadga o'tish, milliy daromaddan ijtimoiy sug'urta badallari, korporativ soliqlar va taqsimlanmagan foydani ushlab qolish va shu bilan birga transfert to'lovlari va foizlarni qo'shish kerak. davlat kreditlari. Ixtiyoriy daromad - bu uy xo'jaliklarining shaxsiy daromadi. Uni aniqlash uchun shaxsiy daromaddan daromad solig'i chegirib tashlanadi.
Milliy daromadni shakllantirish xususiyatlari. Milliy daromad Milliy daromaddan iborat jismoniy yoki yuridik shaxs tomonidan ma'lum vaqt bilan cheklangan ishlarni bajarish uchun olingan pul yoki boshqa moddiy boyliklar. Bu ma'no davlat, aholi, tashkilotlarning daromadlari sifatida ham tushuniladi
Daromad tushunchasi, daromad turlari, tashkilot daromadi, soliq daromadlari haqida ma'lumot
Tarkibni kengaytirish
Kontentni yig'ish