O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

Xashakli lavlagi
Barcha lavlagilar bir xil oilaga kiradi, lekin ular ildizmevasining morfologik tuzilishi hamda takkibidagi qand moddasining miqdori va to‘yimlilik darajasi turlichadir.
Xashaki lavlagi sho‘ragullilar oilasiga Beta vulgaris L.v. crassa turiga mansub ikki yillik o‘simlik.Xashaki lavlagi ildizmevasi tarkibida 5-7% gacha qand moddasi bor.Birinchi yili barg va sershira ildizmeva hosil qiladi.SHu ildizmeva ikkinchi yili poya chiqaradi,gullaydi va urug‘meva beradi.Ildizi ozuqa moddalarga boy, tuproqqa 1-2 m gacha kirib boradi. Ildizmevasi tuproqqa yuzaroq joylashadi, rangi sariq, pushti va qizg‘ish bo‘ladi.Barglari bandli, ularning shakli o‘simlikda joylashgan o‘rniga qarab turlichadir. Bargningusti silliq, uning o‘rta qismida barg qovurg‘asi bor.
Poyasi ikkinchi yili hosil bo‘ladi, 120-150 sm, gullar bilan tugallanadi. Guli ikki jinsli ,besh qo‘shaloq, yashil rangli oddiy gulqo‘rg‘oni bor. Guli barg qo‘ltig‘ida joylashadi. Mevasi ko‘p urug‘li yong‘oqchA*. 1000 donasining og‘irligi 15-27 g. Agarda bir urug‘li bo‘lsa 1000 donasining og‘irligi 10-20 g ni tashkil qiladi.
O‘zbekistonda xashaki lavlagining O‘zbekiston yarim qandli , ekkendorf sariq navlari ekiladi.
Xashaki lavlagining ildizmevasi va bargi


Ildizmevaning anatomik tuzilishi. Ildizmevaning anatomik tuzilishini ko‘ndalangiga yupqa qilib kesib olingan kesmalarda o‘rganish mumkin. Ildizning yog‘ochlangan xujayralarini tanib olish uchun kesmalar floroglyusin va xlorid kislota (yoki anilin sulfat) bilan ishlanadi. Kesimning markazida chiziqcha shaklida birlamchi yog‘ochlik ikkilamchi yog‘ochlik kambiy vabirlamchi- ikkilamchi lub (floema) xujayralarining borligi ko‘rinadi. Ko‘ndalang kesimda tolali naychalar bog‘lamidan tashkil topgan bir nechta (odatda 8-12 ta) xalqalar ko‘rinadi. SHu xalqalar orasida qand moddasi bilan to‘lgan parenxima to‘qimasi joylashgan. Xalqalar orasidagi masofa markazda keng bo‘lib, chetiga borgan sari kichrayib boradi. O‘tkazuvchi tizimning xalqalari ketma-ket hosil bo‘lib boradi. Birinchi kambiy xalqasi paydo bo‘lishi bilan ikkilamchi po‘st parenximasida birlamchi tolali xalqaning tashqi tomonida ikkilamchi kambiy xalqasi hosil bo‘ladi. Ana shu ikkilamchi kambiy xalqasi ichkarida yog‘ochlik naychalari va tashqarida tolali xujayralari bo‘ladigan ko‘rinishida hosil qilganidan keyin rivojlanishi va o‘sishi to‘xtaydi. SHunda uning tashqi tomonida uchinchi va navbatdagi xalqalar paydo bo‘lib boradi.
Demak, lavlagi ildizmevasi ketma-ket bir-birining o‘rniga hosil bo‘lib boradigan bir nechta kambiy xalqasi faoliyati natijasida vujudga keladi. Ildiz go‘yo bir-biriga kiritilgan hamda parenxima qavatlari bilan bir-biridan ajralib turadigan tolali naychalar bog‘lami konusidan tashkil topgandek bo‘lib ko‘rinadi. Tolali naychalar bog‘lami xalqalari sonining ortib, parenxima o‘sib borishi hisobida ildiz ham o‘sib, yo‘g‘onlashib boradi.
Ildizning uzunasiga kesmasini urug‘pallalar joylashgan tekislikdan olish kerak. Bu tekislik bir yo‘la lavlagi ildizining yon tomonidan ikki egatchadan, ya’ni yon ildizlar chiqadigan egatchadan o‘tadi. Kesma shunday olinadigan bo‘lsa, qoqmarkazda birlamchi yog‘ochlikning uzunasiga joylashgan va yuqorida boshchaning ikki tomoniga qarab tarqalib boradigan naylarini ko‘ramiz. Asosiy naychadan har ikkala tomonga qarab va boshqa halqalarga boradigan va yuqorida tarmoqlanadigan naylar chiqadi. Ildiz bo‘ynichasida ildizlardan barglar tomoniga boradigan tolali naychalar bog‘lamining qayta to‘planganligini ko‘rish mumkin.