O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

N. Sidelnikovning “Slavyan triptixi” sonatasi
. “Rus ertaklari”da shakllangan 
yondashuv N. Sidelnikov tomonidan “Slavyan triptixida” o‘z davomini topdi – uch 
ko‘rinishdagi skripka va fortepiano uchun sonata (1974). “Rus ertaklari” bilan 
qiyoslaganda sonatada falsaviy motivlar kuchayganini ko‘ramiz. Ertak va hikoyalar – 
“Ufq ortida berendeylarning quyoshi botadi”, “Turnalar mamlakatida”, “Qorli bo‘ron 
barcha izlarni ko‘mib ketyapti” – orqali inson, tabiat, vaqt o‘rtasidagi jonli aloqa 
haqidagi o‘ylar berilgan. Romantik dunyoqarashdan xol i bo‘lmagan olamga yaxlit 
ko‘z tashlash partituraning turli,kontrast elementlarini, ya’ni quy mavzusi va ariyaga 
yaqin bo‘lgan monolog, (uchinchi qism), chastushka va jaz, tovush umumiylashuvini 
birlashtiradi.
M. Kajlayevning “Tog‘ qizi” baleti.
Aytib o‘tilgan barcha asarlarda folklor 
o‘ziga xos sifatda taqdim etilgan. Ularning aksariyati turli xat texnikasi va usullar 
sintezi yordamida sezilarli darajada zamonaviylashtirilgan. Estrada folklorga yangi 
intonatsiya bahshida etib, unga kirib borish yo‘llaridan biri hisoblangan. Shu nuqtai-
nazardan kelib chiqsak, M. Kajlayevning ijodi, xususan uning “Tog‘ qizi” baleti 
diqqatga sazovordir (1967). Balet R. Gamzatovning shu nomdagi poemasi asosida 
yaratildi. Bu haqda M. Kajlayev klavirning so‘z boshida shunday yozgan edi: “... vaqt 
va voqealar tovushlar, ranglarni, Dog‘istonni va ular bilan bizni ham o‘zgartiradi.

---

45 
Biz qaytarmaymiz va takororlamaymiz, balki o‘sha uzoq yillar qo‘shig‘ini, 
kuyini davom ettirishga intilamiz. Ularga o‘z maromimizni, o‘z qalbimiz ulushini 
qo‘shmoqchi bo‘lamiz” (84). 
Shoir gapining tasdig‘ini “o‘z milliy madaniyati boyligi va uning nafas olishini 
ifodalashga intiluvchi” M. Kajlayevning musiqasidan topamiz.
“Tog‘ qizi” dagi xalq qo‘shig‘i elementlari zamonaviy lirik estrada qo‘shiqlar 
iboralari bilan bog‘lanib ketadi, o‘rta asr qoldiqlari bilan kurash olib boruvchi bosh 
qahramonning partiyasida ko‘rinadi va baletda yangi qatlamni hosil qiladi.
Agar nafaqat “Kompozitorlar va folklor” masalasi, balki oldin qilingan tahlillar 
asosida fikr yuritsak, unda 60-70-yillar badiiy ijod uchun folklor bosh asos 
bo‘lganligini ko‘rish mumkin. Folklor barcha musiqa janrlariga kirib kelganligi 
haqidagi ma’lumotni yuqorida tahlil etilgan asarlarda ko‘rib turibmiz. Mazkur 
jarayon keng bo‘lib, baynalminal va uslubiy spektrga ega. Bundan tashqari, folklorga 
asoslangan tafakkur tizimi hatto xalq qo‘shiq intonatsiyalari yo‘q bo‘lgan joylarda 
ham bilvosita seziladi. 
Savollar: 
1. Folklorning kompozitorlar tomonidan yangicha talqini? 
2. R. Shedrinning ijodida chastushkalarning o‘rni? 
3. N. Sidelnikovning “Slavyan triptixi”asarining janrini aniqlang. 
4. M. Kajlayevning “Tog‘ qizi” baleti qaysi shoir asari asosida yozilgan? 
5. N. Sidelnikovning “Rus ertaklari” asarida qaysi kompozitorlarning ta’siri 
seziladi?