O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya kafedrasi

1. Umumiy kislotali agressivlik
– vodorod ionlari konsentrasiya miqdori bilan 
baholanadi. Agar RN miqdori qumdagi suvlarda 5 dan kam bo’lsa, u agressiv hisoblanadi.
2. Sulfatli agressivlik
– SO
4 
ion miqdori bilan aniqlanadi. Agar uning miqdori 200 
mg/l.dan oshsa, portlandsementga, 4000 mg/l bo’lsa, sulfatga chidamli betonlarga ageressiv 
hisoblanadi.
3. Emiruvchi agressivlik
– gidrokarbonat ioni miqdori 0,4-1,5 mg=ekv.dan oshganda 
sodir bo’ladi.
4. Karbonat kislotali agressivlik
– SO
2 
3 mg/l dan oshganda ta’sir etadi.
5. Magnitli agressivlik
– sementning turi va sortiga qarab magnit ion miqdori 750 
mg/l.dan oshganda yuzaga keladi.
Er osti suvlarining agressivligi suvning kimyoviy tahlili natijalarini GOST SN 249-62 
talablari bilan solishtirish orqali aniqlanadi.
Er ostida hosil bo’lgan bo’shliq – karstlardagi suvlar karst suvlari deyiladi. Bu suvlar tog’ 
jinslarida gorizontal va vertikal yo’nalishda xarakat qilib, tutash oqimlar hosil qiladi.
Mavzuni o’rganish uchun qo’ydagilarni bajaring. 
1.Er osti suvlarining paydo bo’lishi va er ostida joylashish xususiyatlari. 
2.Grunt suvlarining tuproq strukturasi va g’ovakligiga ta’siri. 
3.Tuproqning umumiy g’ovakligini qo’ydagi formula bilan aniqlang
dv 
R = ( 1- ---------) x 100. 
d 
4. Tuproq g’ovakligi hajmi va kattaligini aniqlash. 
Tuproqda 
suv, 
havo, 
mikroorganizimlar 
va 
o’simliklarni 
o’rganish.
Tuproq katta qismi zichligi hamda tabiiy holatini tuproq zichligi ma’lum bo’lsa, umumiy 
g’ovaklikni qo’ydagi formula yordamida aniqlash mumkin dv 

---

93 
R = ( 1- ---------) x 100 % bunda: 
d 
R – tuproqning umumiy g’ovakligi (% hisobida). dV – tabiiy holdagi tuproq zichligi (hajim 
og’irligi) g/ sm
3
. d – tuproq qattiq fazasi zichligi (solishtirma og’irligi)g/ sm
3
.
100 – prosentga aylantirish koeffisenti.