O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
VII.3. Guruh parametrlari va strukturasi
Asosiy parametrlar yordamida guruhni ijtimoiy-psixologik jihatdan tahlil 
qilish mumkin. Ushbu parametrlarning to‘liq kombinatsiyasini 
guruhning o‘ziga 
xos xususiyatlariga
va 
guruhdagi odamning pozitsiyasini belgilaydigan 
tavsiflarga
bo‘lish mumkin. 
Guruhning xususiyatlariga quyidagilar kiradi:
guruh kompozitsiyasi 
(tarkibi), strukturasi (tuzilishi), guruhiy jarayonlar. 
Guruh kompozitsiyasi yoki uning tarkibi – bu butun guruhni tahlil qilish 
nuqtai nazaridan muhim bo‘lgan guruh a’zolarining xususiyatlari to‘plami. 
Guruhning strukturasi (tuzilishi) guruhning alohida a’zolari tomonidan 
bajariladigan funksiyalar nuqtai nazaridan, shuningdek, undagi shaxslararo 
munosabatlar nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. 
Guruhiy jarayonlarga guruh rivojlanish jarayoni va birlashishi, guruhdagi 
bosim, qaror qabul qilish jarayoni kabi guruh dinamikasining ko‘rsatkichlari kiradi. 
Shaxsning guruh munosabatlari tizimidagi mavqei, avvalo, uning statusi va 
bajaradigan rollari bilan tavsiflanadi. 
Status (yoki mavqe) bu shaxsning guruhdagi o‘rnini va guruhning boshqa 
a’zolari uni qanday qabul qilishini belgilaydigan psixologik xususiyatlarning 
yig‘indisi yoki to‘plami. 
Status rollar tizimi orqali amalga oshiriladi, ya’ni odam guruhdagi mavqeiga 
muvofiq bajarishi kerak bo‘lgan turli funksiyalar. 
Guruh ichidagi tanlanishlar tizimini tavsiflovchi eng muhim xususiyatlar. 
Tizimning birinchi tavsifi
– bu guruh a’zolarining sotsiometrik statusi. 
Sotsiometriya natijalariga ko‘ra, mavqe guruh a’zosi tomonidan qabul 
qilingan tanlanishlar va rad etishlarning yig‘indisi sifatida ko‘rib chiqiladi. Statuslar 
107

---

ijobiy tanlovlar ulushiga qarab har xil “vazn”ga ega va guruhning barcha 
a’zolarining mavqelarining umumiyligi statusli iyerarxiyani belgilaydi, ular 
quyidagilar bilan ajralib turadi: 
a) sotsiometrik “yulduzlar” – iyerarxiyaning yuqori qismida turgan guruhning 
eng ko‘p tanlangan a’zolari; 
b) ijobiy holatlar soni bilan belgilanadigan va ko‘p sonli rad etishlarga ega 
bo‘lmagan yuqori, o‘rtacha va past mavqeli; 
c) ajratilgan – ijobiy ham salbiy ham tanlovga ega bo‘lmagan guruh a’zolari; 
g) e’tiborsiz qoldirilgan – ko‘p sonli salbiy va oz miqdordagi ijobiy 
tanlovlarga ega bo‘lgan guruh a’zolari; 
e) rad etilgan – sotsiometriya natijalariga ko‘ra ijobiy tanlovlarga ega 
bo‘lmagan, biroq faqat salbiy tanlovga ega bo‘lgan guruh a’zolari. 
Biroq, sotsiometrik 
mavqening miqdorini bilish guruhdagi hissiy 
munosabatlar tizimi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lish uchun yetarli emas.