O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

 
IX.2. Faol o‘qitish metodlari va ularni tashkil etish
Faol o‘qitish metodlariga eng avvalo bahs va munozara yo‘li bilan bilim va 
malakalar hosil qilish tushuniladi. Bahsning samarali bo‘lishi eng avvalo 
bahslashuvchilarning bir-birlariga nisbatan fazoviy joylashuvlariga bog‘liq. Quyida 
keltirilgan rasmlarda tinglovchi va muzokarada qatnashuvchilarning fazoviy 
joylashuvlari va ularning psixologik mavqelarining mohiyati keltirilgan. 
Har bir holat bahs qatnashuvchilarida o‘ziga xos ruhiy tayyorgarlik va 
mas’uliyat hissini keltirib chiqaradi.
168

---

1-rasm. Sinf sharoiti. 
Bu – an’anaviy dars o‘tkazish 
shakli bo‘lib, tinglovchilar bir-birlarining yuzlarini ko‘rish 
imkoniyati cheklangan va doska oldidagi o‘qituvchiga va u 
bayon etayotgan mazmunga nisbatan tinglovchilarning 
mavqelari, mas’uliyati turlicha. Bu sharoitda bahs o‘tkazish 
mumkin emas. Chunki sinfda oxirgi qatorda o‘tirgan bola 
bilan birinchi qatorda o‘tirganning darsga munosabati keskin farq qiladi. 
Tinglovchining psixologik mavqei – «Men» – o‘yindan tashqarida».
2-rasm. «Men» – o‘yinda»
deb ataluvchi holat: 
tinglovchilar doira shaklidagi stol atrofida joylashadilar va 
o‘rtaga tashlangan mavzu yuzasidan erkin fikr almashish, 
hattoki, ayrim sotsial rollarga ham kirish imkoniyatiga ega 
bo‘ladi, hatto boshlovchi ham «qatorda» o‘tiradi. «Ishchanlik 
o‘yinlar» va boshqa rolli o‘yinlar ana shunday sharoitda 
o‘tkazilishi mumkin.
3-rasm. 
«
Men» – munozarada»
deb ataluvchi bu holat 
ayni bahs-munozaralar o‘tkazish uchun qulay, chunki unda 
shaxs o‘z fikrini dadil aytish uchun imkoniyatni his qiladi. 
Odatda bunday bahslar to‘rtburchak stol atrofida uyushtiriladi.
4-rasm. 
«