O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

asosiy 
maqsadi 
olomon tarkibida shubha uyg‘otuvchi shaxslarning xatti-harakatlaridagi 
mavjud nomuvofiqlikning paydo bo‘lish sabablarini aniq belgilashdir. 
Bunga shaxsning muayyan ob’yektda qonunga zid xatti-harakatni sodir etishga 
tayyorgarlik ko‘rishi va uni amalga oshirishga aloqadorligi ham sabab bo‘lishi 
mumkin. Har qanday vaziyatda yuqorida qayd etilgan holatlar shubhali shaxsni 
ko‘zdan kechirish va hujjatlarni tekshirish jarayonini puxtaroq o‘tkazilishi uchun asos 
bo‘ladi. 
Profayling quyidagi xususiyatlarga ega: 
1)
profayling tarkibiga xavf tug‘dirish ehtimoli bo‘lgan shaxslar xatti-
harakatini kuzatish, ularga savollar berish, ekspress psixodiagnostika qilish, ularning 
xatti-harakatlaridagi normadan og‘ishlarni qayd etish hamda ularni o‘rganishga 
qaratilgan boshqa harakatlar kiritiladi; 
153

---

2)
profaylingning mantiqiy sxemasida g‘ayriqonuniy aralashish harakatlarini 
tayyorlash chog‘ida xavf tug‘dirishi mumkin bo‘lgan shaxslarning harakatlari 
modelini tuzish; bunday harakatlarni tayyorlash belgilarini aniqlash; xavf tug‘dirishi 
mumkin bo‘lgan tiplar (profillar) – bunday harakatlarning ehtimol tutilgan ijrochilari 
tasnifini 
yaratish; 
kuzatuv 
hududidagi 
har 
bir 
shaxsning 
maqomini 
rejalashtirilayotgan g‘ayriqonuniy aralashuv harakatiga aloqadorligi ehtimolligi 
nuqtai nazaridan aniqlash; har bir shaxsni muayyan tipga (yoki profilga) kiritish, 
ya’ni profillash; 
3)
profaylingni amalga oshirish uchun vizual psixodiagnostika, diagnostik 
ekspress-suhbat, neyrolingvistik dasturlash metodlari haqida bilimlarga ega bo‘lish. 
Guruhiy tartibbuzarlik va ommaviy tartibsizliklarda olomon tarkibidan shubha 
uyg‘otuvchi shaxsni aniqlash uchun xodim odamlarning quyidagi jihatlariga e’tibor 
qaratishi zarur: 
1)
tashqi ko‘rinishi va kiyim-boshiga; 
2)
gumon qilinayotgan shaxs yonida olib yurgan buyumlarga; 
3)
yurish-turishi, imo-ishoralariga; 
4)
ovoz xususiyatlari va boshqa noverbal signallariga. 
Xodim ehtimol tutilgan shubha uyg‘otuvchi shaxsni aniqlash uchun e’tibor 
berishi lozim bo‘lgan belgilarni quyidagi asosiy guruhlarga birlashtirish mumkin: 
1)
tashqi belgilar (nostandart kiyim-bosh, gavda o‘lchamiga mos kelmaydigan 
kiyim, og‘ir qadam tashlash, doimo yonidagi sumkasini tekshirib turish va hokazo); 
2)
xatti-harakat belgilari (alang-jalang qarash yoki kiprik qoqmay bir nuqtaga 
tikilish, atrof vaziyatning noadekvatligi, yuz mushaklarining tarangligi, zo‘riqqan 
yoki mexanik harakatlar va hokazo); 
3)
insonning g‘ayriqonuniy harakatlarga tayyorgarlik ko‘rish va ularni amalga 
oshirishdan manfaatdorligini ko‘rsatuvchi tashqi belgilar (xatti-harakatning atrofdagi 
vaziyatga nomuvofiqligi, atrofga alang-jalang qarash, ichki ishlar xodimlari 
yaqinlashganda xatti-harakatni o‘zgartirish, ulardan o‘zini tortish va hokazo).