O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti V. Yu. Ahrorov

rollararo va rollar ichida 
kuzatiladigan nizolar.
Rollararo to‘qnashuvga shaxsga bir vaqtning o‘zida bir nechta rol bajarish 
to‘g‘ri kelganda sodir bo‘ladi, chunki bunday vaziyatda u yoki bu rollarning 
talablarini bajarish uchun ruhan tayyor bo‘lmaydi (17 yoshli qiz kelinlik rolini 
eplashga zo‘rg‘a ulgurayotganida ona bo‘lishi natijasida bu rollarni birvarakayiga 
bajarishga ruhan javob bera olmaydi) yoki javob berish uchun vaqt va jismoniy 
imkoniyatlari yetmaydi.
Rollararo nizolarni tushuntirishda amerikalik psixolog 
U.G.Gud
o‘zining 
«Rollardagi nizolar nazariyasi» 
asarini chop ettirgan. Bu nazariyasida u rollar 
to‘qnashuvi nizolar natijasida yuzaga keladigan zo‘riqishlar haqida fikr bildirib, shu 
zo‘riqishlarni bartaraf etish usullarini tavsiflaydi. Muallifning fikriga ko‘ra, 
zo‘riqishlardan qutulish uchun shaxs bajarishi lozim bo‘lgan rollardan o‘zini 
birmuncha ozod qilishi kerak.
Buning uchun qaysi rol uning uchun eng muhim ekanligini ajratib olishi, 
ma’lum bir rolining bajarilmasligiga nisbatan qo‘llaniladigan ijobiy yoki salbiy 
sanksiyalarga e’tibor berishi, biror rolni bajarmasligiga atrofdagilarning reaksiyasini 
hisobga olishi kerak.
Rollar ichida kuzatiladigan nizolarni
tahlil qilish bir rolning egasiga nisbatan 
turli xil guruhlarda turlicha talablar qo‘yilishi natijasida kelib chiqadi. Bu borada 
M.Komarovskaya tomonidan Amerikadagi kollejlardan birida talabalar bilan 
o‘tkazilgan tadqiqot klassik xarakterga ega. Tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, 
talaba qizlarga nisbatan ularning ota-onalarining kutuvlari bilan shu kollejdagi talaba 
yigitlarning kutuvlari orasida farq kuzatilgan. Rollar bilan bog‘liq nizolar tez-tez 
sodir bo‘lib turuvchi hodisadir. Bu esa shaxslararo munosabatlarning murakkabligi 
bilan bog‘liq.
Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, rollardagi nizolar shaxslararo o‘zaro ta’sir 
jarayoniga ham ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun sotsial psixologlar rollardagi 
nizolarni hal etish bilan bog‘liq konsepsiyalar ishlab chiqishga harakat qilishmoqda. 
63

---

Ulardan biri U.Gudning rollardagi zo‘riqishlar nazariyasi bo‘lsa, aynan shunday 
yo‘nalishni