O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti “O„zbek tili va adabiyoti” kafedrasi

 
Axborot manbalari 
9.
https://lex.uz//docs
 
10.
https://sahifa.tj/uzbeksko-russkij.aspx-Uzbekskogo-russkiy
 perevodchik. 
11. 
https://library.ziyonet.uz/-ta‘lim
 portali 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
3- mavzu: O„zbek adabiy tili me
‘
yorlari
R e j a: 
1.
Adabiy til haqida ma‘lumot.
2.Xalq shevalari.
3. Adabiy tilning xalq shevalaridan farqi. 
Til va nutq bir-biriga bog‗liq hodisalardir, ularni bir-biridan ajratib qarash 
assosizdir. Til nutq uchun moddiy materialdir. Shu asosida nutq tashkil topadi. 
Tilning ruhiy hodisaligi uning ongda saqlanishi bo‗lsa, moddiy hodisaligi undagi 
tovushlardir.
Nutq - bu til deb ataluvchi, o‗ta muhim vazifani bajaruvchi noyob quroldan 
foydalanuvchi jarayondir. Nutq haraktdagi til bo‗lib, nutq a‘zolarining harakati 
jarayonida paydo bo‗ladi va so‗z birikmalari, erkin birikmalar, so‗z tartibi va 
gaplardan tashkil topgan.
Qo‗llangan til birligi to‗g‗ri yoki noto‗g‗ri deyilganda, albatta, ma‘lum bir 
o‗lchov (mezon)ga asoslanganligi tayin. Mana shu o‗lchov (mezon) tilshunoslikda 
adabiy til me‘yori deb yuritiladi.
Xususiy me‘yorlar quyidagilar: 
1.
Dialektik me‘yor. 
2.
So‗zlashuv nutqi me‘yori. 
3.
Argolar, jargonlar me‘yori. 
4.
Adabiy til me‘yori (adabiy me‘yor). 

---

Me‘yor – tilning yashash shaklidir. Adabiy me‘yor adabiy til bilan birga 
tuziladi, badiiy adabiyotning, xalq madaniyati taraqqiyoti bilan rivojlanib o‗z 
qonun qoidalarini mustahkamlab boradi. Jamiyat a‘zolarini uyushtirishda, katta 
vazifalarga otlantirishda adabiy til, uning me‘yorlari jamiyat uchun nihoyatda 
zarur.
O‗zbek adabiy tili me‘yorlari ilmiy asarlarda quyidagicha tasnif qilinadi: 
1.
Leksik-semantik me‘yorlar.
2.
Talaffuz (arfoepik) me‘yor. 
3.
Yozuv (arfografik) me‘yor. 
4.
Fonetik me‘yor. 
5.
Aksentologik (urg‗uni to‗g‗ri qo‗yish) me‘yori. 
6.
Grammatik (morfologik, sintaktik) me‘yor. 
7.
So‗z yasash me‘yorlari. 
8.
Imloviy me‘yor. 
9.
Uslubiy me‘yor. 
10.
Punktuatsion me‘yor.
Inson nutqiy faoliyatga adabiy til madaniyati qoidalarini mukammal bilgan 
holda mustaqil shug‗ullanishi, ayniqsa, badiiy adabiyotlarni, gazeta va jurnallarni 
o‗qishi, radio va televideniyani tinglashi orqali erishadi va tinimsiz shug‗ullanishi 
natijasida nutqiy malakaga ega bo‗ladi. Insonning nutqiy faoliyati uch ko‗rinishda 
bo‗ladi. Bular: so‗zlash, o‗qish, eshitish.
Jamiyatda yashayotgan har bir shaxs alohida nutq egasi sanaladi. Lekin 
ularning hammasi uchun umumiy bo‗lgan nutqiy qurol – yagona shu jamiyatning 
tili hisoblanadi.