O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

Qutblanish tekisligining aylanish burchagini (optik faollikni) aniqlash. 
Qutblanish tekisligi aylanish burchagi polyarimetrda (3.4-rasm) aniqlanadi.

---

49 
3.4-rasm. Polyarimetr (umumiy ko‗rinishi) 
Modda tabiatiga bog‗liq holda qutblanish tekisligining aylanish burchagi turli 
yo‗nalish va kattalikka ega bo‗lishi mumkin. Agar kuzatuvchidan yo‗naltirilgan 
optik faol moddadan o‗tuvchi nurda qutblanish burchagining aylanish o‗ng 
tomonga amalga oshsa (soat ko‗rsatgich strelkasi bo‗yicha harakat), u holda 
moddada ungga aylanuvchi deyiladi v nomi oldidan d indeksi yoki ―+‖ belgisi 
qo‗yiladi. Agar qutblanish tekisligining aylanish chapga amalga oshsa (soat 
strelkasiga qarama-qarshi), u holda modda chapga aylanuvchi deyiladi va nomi 
oldidan L indeksi yoki ―-‖ belgisi qo‗yiladi. Boshlang‗ich holatdan burchak 
graduslarida ifodalangan qutblanish tekisligining chetlashishiga aylanish burchagi 
deyiladi va grekcha harf α bilan belgilanadi.Odatda optik aylanishning aniqlash 
20
0
C da natriy spektrichizig‗ining to‗lqin uzunligida (
𝛌
=589,3 nm) aniqlanadi. 
Optik faollikni polyarimetr yordamida o‗lchash 3.5-rasmda keltirilgan. 
Polyarimetrik nay tekshirilayotgan efir moyi bilan shunday to‗ldirilish kerakki, 
unga havo tushmasligi kerak. Moy bilan tuldirilgan trubka polyariskopga 
joylashtiriladi. Alidadlarni aylantirish yordamida shunday holat topiladiki, unda 
ozgina aylanishda soyaning yaxshi yoritilgan yarim aylanaga va teskaricha 
almashinish kuzatiladi. Ushbu ikki holatning o‗rtasida yarim soyaning o‗rtacha
qiymati o‗rnatiladi. Ko‗rish maydoning yoritilishi bir xil bo‗lganda alidad 
mahkamlanadi va aylanish burchagi hisoblanadi. 

---

50 
3.5-rasm. Optik faollikni polyarimetr yordamida o‗lchash. 
1 – yorug‗lik manbai; 2 – qutblanmagan yorug‗lik; 3 – qo‗tblagich;
4 – qutblangan yorug‗lik; 5 - modda eritmasi bilan kyuveta;
6 – optik aylanish 30
O
; 7 – analizator; 8 - kuzatuvchi