O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti fizikaviy kimyo kafedrasi

GSX-MS m ‟lumotl rini q yt il sh uchun d sturiy t ‟minot. 
Zamonaviy xromato-mass-spektrometrlar kompyuterlar yordamida ishlaydigan
murakkab qurilma bo‗lib, natijalarni fayl shaklida beradi. Faylda tekshirilgan 
namuna haqidagi ma‘lumotlar, hamda xromato-mass-spektrogramma bo‗ladi. 
Faylning formati o‗rnatilgan kompyuter tizimining dasturiy ta‘minotiga
bog‗liq bo‗ladi. Bir formatdagi fayllar boshqa formatga ixtisoslashtirilgan
konvertorlar yordamida o‗tkaziladi. Ko‗p holatlarda fayllar JCAMP-DX 
formatiga o‗tkaziladi, chunki ko‗pgina ilmiy asbob-uskunalar va dasturiy
ta‘minot ishlab chiqaruvchilar ushbu faylni qo‗llab –quvvatlaydi. 
Xromato–mass-spektrometriya natijalarini ko‗rish va xromato-mass-
spektrogrammalar analizi (analizi qilinayotgan aralashma tarkibini sifatiy va
miqdoriy aniqlash xromatografik va mass-spektrometrik ma‘lumotlarni
pretsizion analizi, har xil ko‗rinishidagi hisobotlar va o‗tkazilgan tekshirishlar 

---

56 
natijalari bo‗yicha tavsiyalar tayyorlash) bugungi kunda kompyuter tizimlari
bazasida ixtisoslashgan dasturiy vositalar qo‗llanilishi bilan bajariladi. Ushbu
maqsadda ishlatiladigan ko‗plab turli dasturiy majmualar (paketlar) mavjud: 
ba‘zi majmualarda xromato-mass-spektrogrammalarni qayta ishlash ko‗plab
imkoniyatladan biri bo‗lsa, ba‘zilarida faqat xromato-mass-spektrogrammalar
qayta ishlanadi. Ulardan HP Agilent ChemStation, AMDIS, va MassFinder
dasturlari juda muhimdir. Ularning imkoniyatlari 3.1-jadvalda keltirilgan. 
3.1- jadval 
Xromato-mass–spektrogrammalarni qayta ishlash
dasturlarini solishtirish 
№ Funksiya
Dastur 
Shem 
Station 
AMDIS 
Mass 
Finder 
1 
Mass-spektrlar 
bo‗yicha komponentlarni 
avtomatik identifikatsiyalash
+ 
+ 
+ 
2 
Alohida ionli toklar intensivligini analizi 
+ 
+ 
+ 
3 
Rasishifrovkalash natijalarini chop etish
+ 
+ 
+ 
4 
Analiz 
qilinayotgan 
aralashma
komponentlarining ushlanish indekslarini
hisoblash
- 
+ 
+ 
5 
Fonni chegirish
+ 
+ 
+ 
6 
Komponentlarni indentifikatsiyalashda ikki
o‗lchamli (mass-spektr va ushlanish
indeksi) algoritm bilan izlash 
- 
+ 
+ 
7 
Mass-spektrlar kutibxonasi konvertorlari
+ 
+ 
+ 
8 
Kiruvchi fayllar konvertorlari
+ 
+ 
+ 
9 
Xromatogrammalar va mass- spektrlarning
xujjatga keyinchalik qo‗shish uchun
almashinish buferiga nusxa olish 
+ 
- 
+ 

---

57 
10 Efir moylar komponentlari mass- spektrlari
to‗g‗rilangan kutibxona-sining mavjudligi
- 
- 
+ 
11 Tashqi mass-spektrlar kutibxonasiga
o‗langanligi
+ 
+ 
- 
12 Analiz qilinayotgan komponentlarning
mass-spektrlarini o‗rnatilgan yoki ulangan
mass-spektrlar kutibxonasidan izlash 
+ 
+ 
+ 
13 Foydalaniladigan 
kutibxona 
mass- 
spektrlarni tahrirlash
- 
- 
- 
14 Foydalanuvchi 
mass-spektrlar 
kutib-
xonasini yaratish va to‗ldirish
- 
+ 
- 
15 Mass-spektrlarni analizi vositalari: neytral
yo‗qolishni hisoblash, izotopli chiziq
analizi, brutto formulani hisoblash, mass-
spektrlar interpreta-siyasi
- 
+ 
- 
16 Qoplanadigan cho‗qqilarni analiz qilish
vositalari
+ 
+ 
- 
17 Qisman qoplanadigan komponentlar mass-
spektrlarini ajratish vositalari 
+ 
+ 
+ 
18 Integrallash vositalari 
+ 
+ 
+ 
19 Kutibxonadan tanlangan ionlar, fragmentlar 
nomi, formula va h.z.lar bo‗yicha mass-
spektrlarni izlash vositalari
+ 
+ 
- 
20 Analiz qilinayotgan va kutibxonadagi
spektrlarni solishtirish vositasi
+ 
+ 
- 
21 Avtomatik yoki qo‗lda rasishfrovka
natijalari bo‗yicha hisobat faylni
shakllantirish
+ 
+ 
+ 
22 Komponentlarning mass-spektrlari haqidagi 
- 
- 
+ 

---

58 
ma‘lumotlarini chop etish uchun ularni 
standart formatda eksport qilish