O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

№ 
Maqsadi 
Vazifasi 
O„tkazish shakli 
1 
Dam olish 
Dorivor o‗simliklar, 
mevalar, qo‗ziqorinlarni 
izlash 
Sayr 
2 
O‗quv 
O‗quv fanini o‗quvchilar 
tomonidan o‗rganishi 
(botanika, geografiya, 
tarix) 
Sinfdan tashqari dars 
3 
Ilmiy 
O‗lkashunoslik muzeyi 
uchun namunalar izlash 
Ekspeditsiya 
4 Umumta‘limiy 
Umumiy, madaniy 
dunyoqarashni 
kengaytirish 
Turistik poxodlarda 
suhbat, transportli 
sayohatda yo‗l-yo‗lakay 
ekskursiya axborotini 
berish 
5 
Madaniy-
ta‘limiy 
Tarix, me‘morchilik, 
adabiyot va boshqa 
sohalardan bilimlarni 
oshirish 
Ko‗rgazmali, ko‗p rejali 
ekskursiya 
6 
Madaniy-
tarbiyaviy 
Tarbiya bilan 
uyg‗unlikda bilimlarni 
olish 
Mavzuli ekskursiya 
xizmati 
 
Ekskursiya xizmatining boshqa madaniy - ma‘rifiy ishlar shak-
li kabi tashkiliy va uslubiy jihatdan o‗ziga xosligi mavjud. Ushbu 
xususiyatlar ekskursiya xizmatini boshqa madaniy - ma‘rifiy ishlar 
bilan o‗xshashligi yoki muayyan farqini ko‗rsatadi. 
38
Емелянов Б.В. «Екскурсоведение». –М., 2006. 

---

184 
Ekskursiya xizmatining umumiy 
xususiyatlariga
quyidagilarni 
ko‗rsatish mumkin
39
: 

davomiyligi (bir akademik soatdan (45 daqiqa) bir sutka-
gacha); 

ekskursantlarning mavjudligi (guruh yoki yakka); 

ekskursiya rahbari – gidning mavjudligi; 

ko‗rgazmaliligi, tomoshabin qabul qilishi, ekskursiya ob-
yektlarining mavjudligi; 

guruh harakatlanadigan oldindan tuzilgan ekskursiya marsh-
rutining mavjudligi; 

obyektlar namoyishining maqsadliligi, aniq mavzuning mav-
judligi; 

guruhning faolligi (kuzatuv, o‗rganish, obyektlarni tadqiq 
qilish). 
Yuqorida sanab o‗tilgan xususiyatlarning birortasi bo‗lmasa, 
jarayon ekskursiya hisoblanmaydi. Ekskursiya xizmati xususiyat-
larining mazmuni uning mohiyatini to‗g‗ri talqin etish imkonini 
beradi. Ko‗rsatiladigan obyektlarning kengligi, ko‗p rejali mavzu, 
ekskursiya xizmati uslubining puxtaligi, gidning mahorati ekskur-
siyada shaxsning shakllanishiga yordam beruvchi aniq funksiyani 
bajarishi imkonini beradi. 
Har bir madaniy - ma‘rifiy ishlar shakli o‗zining farq qiluvchi 
xususiyatlariga ega. Ekskursiya xizmatining asosiy xususiyati – 
yuqori darajadagi ko‗rgazmaliligidir. Ta‘kidlash joizki, yuqorida sa-
nab o‗tilgan xususiyatlar har bir ekskursiya xizmati uchun zarurdir. 
Ekskursiya xizmatlari ham o‗ziga xos xususiyatlaridan kelib 
chiqqan holda tasniflanadi. Ekskursiya xizmatini tasniflash masalasi 
har doim soha mutaxassislarining diqqat markazida bo‗lib, bu 
muammoni yechishda o‗tgan asrning 20-yillarining oxirida harakat 
qilishdi. Ekskursiyachi olim V.A. Gerd ekskursiya xizmati shakl-
larini tasniflashning o‗z variantida ekskursiyani guruhlar va 
guruhostilarga bo‗lishni va uni tayyorlashda gidga yo‗nalish olishga 
yordam beruvchi xususiyatlarini ajratishni tasniflashning asosiy 
maqsadi sifatida ta‘kidlab o‗tgan. 
39
Тухлиев И.С., Амриддинова Р.С. ―Организация экскурсионного обслуживания‖. Учебное 
пособие. –С., 2011.

---

185 
Ekskursiya xizmati – ham mustaqil faoliyat (dam olish uylari-
da, klublarda, maktablarda), ham turistik xizmat majmuasining bir 
qismi bo‗lishi mumkin (turfirmalarda). 
Hozirda ekskursiya xizmati quyidagicha tasniflanadi
40
: 

mazmuniga ko‗ra; 

qatnashuvchilar soni va tarkibiga ko‗ra; 

o‗tkazish joyiga ko‗ra; 

harakatlanish vositasiga ko‗ra; 

davomiyligiga ko‗ra; 

o‗tkazish shakliga ko‗ra.