O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Rasm 6 
Tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol 
 qiluvchilarning o‘zaro aloqadorligi 
 
                    Tovarlar    
 
 
 
 
 
 
Xizmatlar 
                                                                       
 
 
 
                                   
       
             
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
           
                           
 
 
 
 
 
Manba:
 A.Yu.Aleksandrova. Mejdunarodniy turizm. M., 2004. 
 
Xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’mol qilish ajralmasligida sotuvchi va mijoz 
o‘rtasidagi  aloqa  darajasi  turlicha  bo‘lishi  mumkin.  Ayrim  xizmatlar  buyurtmachi 
bo‘lmagan  paytda  ko‘rsatiladi  (avtomobillarni  ta’mirlash).  Boshqa  xizmatlar  yozma 
aloqalar yordamida taqdim etiladi (kurslarda o‘qiyotganlar) yoki texnik vositalar (pul 
berish,  bilet  sotish  bo‘yicha  avtomatlar).  Ammo  xizmatlarning  ko‘pchilik  turlari 
   Ishlab chiqarish 
Sotish 
Saqlash  
Bir paytda ishlab 
chiqarish va iste’mol 
qilish 
Sotish 
Iste’mol qilish 

---

                      
111 
sotuvchi  va  haridorlarni  bevosita  jips  aloqada  bo‘lishini  taqoza  etadi.  Masalan, 
kurortda  mijozsiz  va  tibbiy  xodimsiz  davolash  mumkin  emas,  restoranda  xizmat 
ko‘rsatish bevosita keyingi paytda ofitsiantlar rabotlarga almashtirilayotgan bo‘lsada, 
umumiy  ovqatlanish  korxonalari  xodimlari  bilan  bog‘langan  xizmatlar  ishlab 
chiqarish  jarayonida  sotuvchi  va  haridor  rolini  o‘zgarishi  bilan  bog‘langan.  Mijoz 
xizmatni faqat iste’mol qilmaydi uni ishlab chiqarish va yetkazishga ham qo‘shiladi. 
Xizmat  ko‘rsatish  sohasida  takror  ishlab  chiqarish  fazalari  barcha  jarayonlarida 
haridorning ishtirok etishi shuni bildiradiki, yetkazib beruvchi nimani qanday ishlab 
chiqarayotgani haqida qayg‘urishi kerak. Haridor huzurida sotuvchi xulqi xizmatlarni 
takrorlash ehtimollarini belgilab beradi. 
Tadqiqotlar ko‘rsatadiki, xizmatlarni sotish shaxsan katta ishtirokni va tovarni 
sotishga nisbatan haridordan axborot olishni ko‘proq talab qiladi. 
Haridor  ko‘pincha  sotuvchi  o‘ziga  xos  xizmat  eksperti  sifatida  qaraydi,  bu 
borada uning bilimiga umid bog‘laydi. Shu ma’noda deyarli doimiy ravishda sotuvchi 
xizmati  uning  ajralmas  qismi  sifatida  qabul  qilinadi.  Shuning  uchun  mijoz  bilan 
bevosita  alohida  bo‘ladigan  xodimni  to‘g‘ri  tanlash  va  o‘qitish  bizning  davrimizda 
ham  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Xizmat  sifati  xodimlarni  kasb  mahoratlariga, 
haridorlar  talabi  qondirilishiga  va  oxir  oqibat  firmalarning  raqobatdoshliklariga 
bog‘liq.