O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

Hujjatlarni ekspertizadan o’tkazish 

tamoyillari, me’yorlari va uslublari 

---

 

35 

mantiqiy  davomida  sifatida  ekspertiza  ishlariga  sistemali  tarzda  yondashishni 

ko’rsatib o’tish mumkin. 

Ekspertiza  tamoyillarini  hisobga  olgan  holda  hujjatlar  qimmatini 

aniqlashning  me’yorlarini  ishlab  chiqiladi.  Me’yorlar  deganda  biz  hujjatlar  ilmiy 

qimmatini belgilab beradigan sifatlarni tushunamiz. 

 

 

 

Ekspetizada  matnli  hujjatlarning  qimmatliligini  aniqlashning  asosiy,  keng 

ravishda qo’llaniladigan me’yorlari quyidagilardir: 

 

Hujjatlarning mazmuni; 

 

Fondni tashkil etuvchi, ya’ni tashkilot yoki muassasaning maqomi; 

 

Hujjatlardagi ma’lumotning takrorlinishi; 

 

Hujjatlarning paydo bo’lish vaqti va joyi. 

Ekspertizada dastxatlilik, hujjatning yuridik kuchi, uning tashqi xususiyatlari 

(badiiy  xususiyatlari,  yozuv  materiali  va  h.)  singari  me’yorlar  ham  ma’lum  rolp 

o’ynaydi.  Hujjatlarning  paleografik  xususiyatlari,  qaysi  tilada  bitilganligi  kabi 

me’yorlarni ham e’tibordan chetda qoldirmaslik kerak. 

Ekspertiza  ishlarida  ko’rsatib  o’tilgan  me’yorlarning  hammasi  bir  xilda 

qo’llanilmaydi.  Ularning  ayrimlari  hujjatning  xarakteridan  qat’i  nazar  doimo 

hisobga  olinadi.  Hujjatlarning  mazmuni,  fondni  tashkil  etuvchi  tashkilot  yoki 

muassasaning  maqomi  ana  shunday  universal  me’yorlar  qatoriga  kiradi.  Bu 

me’yorlar barcha hujjatlarga nisbatan qo’llaniladi va ularning qiymatini aniqlashda 

muhim  rolp  o’ynaydi.  Boshqa  me’yorlar,  jumladan,  hujjatlarning  paleografik, 

lisoniy  va  badiiy  xususiyatlari  esa  asosan  shaxsiy  fondlar  va  qadimgi  davr 

fondlarini ekspertizadan o’tkazishda qo’llaniladi. 

Ekspertiza  ishlarini  sifati  ko’pincha  bu  ishga  jalb  qilingan    shaxslarning 

bilimi, malakasi va dunyoqarashiga bog’liqdir. Shunday ekan, ekspertlar bu ishda 

zarur  bo’lgan  bilimlarga  ega  bo’lishlari  shart.  Ekspertlar  avvalo  davlat 

muassasalari  tarixini  bilishlari  zarur.  Ular  fondni  tashkil  etuvchi  muassasaning 

vazifalari,  funksiyalarini  yaxshi  bilishlari,  bu  muassasalar  qaysi  organlarga 

bo’ysunganligi,  ularning  boshqa  tashkilotlar  bilan  aloqalari  haqida  yaxlit 

tasavvurga ega bo’lishlari kerak. 

Ekspertlar  muassasa  strukturasini,  bu  muassasa  tarixidagi  qayta  tashkil 

etishlarni,  mazkur  muassasa  tarkibiga  kirgan  bo’lim  va  boshqarmalarning 

funksiyalarini, muassasada yig’majildlarni shakllanishi usullarini yaxshi bilishlari 

lozim. Bunday ma’lumotlar muassasa faoliyatining asosiy yo’nalishlarini ikkinchi 

darajali vazifalaridan ajratib olish imkoniyatini beradi. Bu bilimlar hujjatlarni ilmiy 

jihatdan  qimmatli  bo’lgan  guruhga  va  vaqtinchalik  ahamiyatga  ega  bo’lgan 

guruhga bo’lish ishini osonlashtiradi.