O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

Elektrometallurgik jarayonlarning turlari - Elektroliz
– bu oksidlovchi 
qaytariluvchi jarayon bo’lib, tashqi manbadan olinadigan doimiy elektr toki 

---

61 
ta’sirida elektrolitlarni suvli eritmalarida yoki ionli eritmalarida (rasplav) yuz 
beradi. 
Metallurgiyada elektroliz quyidagi hollarda qo’llanadi: 
- mis, rux, oltin metallurgiyasida, ishqorlarni, kislotalarni, tuzlarni suvli 
eritmalaridan (rudalarni tanlab eritish natijasida hosil bo’ladigan) ionlarni tiklash 
(qaytarish) yo’li bilan metallarni ajratib olishda; 
- pirometallurgik usulda olingan xomaki metallarni (mis, nikel, titan) 
aralashmalardan tozalashda; 
- erigan ftorid yoki xlorid oksidlaridan kimyoviy mustaxkam metall 
oksidlarini (alyuminiy, magniy, berilliy, titan va boshqalar) tiklashda; 
- metall buyumlarni yuzasida mustaxkam, korroziyaga bardoshliligi yuqori, 
manzarali (dekorativ) qatlam (xromlash, nikellash, oltin bilan qoplash va 
boshqalar) hosil qilishda. 
Elektroliz jarayonida ionlar elektr toki ta’sirida ma’lum yo’nalishda harakat 
qiladi: musbat zaryadlanganlar katodga, manfiy zaryadlanganlar anodga yo’naladi. 
Yuqorida keltirilgan jarayonlardan tashqari, metallurgik zavodlarda yana bir 
qancha jarayonlar mavjud. Bu jarayonlarda kimyoviy reaksiyalar yuz bermaydi, 
lekin metallurgik ishlab chiqarishda ahamiyati beqiyosdir. Bunday jarayonlarga 
quyidagilar kiradi: 
1) suyuq, qattiq, gazsimon mahsulotlarni tashish; 
2) qattiq mahsulotlarni suyuq yoki ikki qattiq mahsulotni aralashtirish; 
3) materiallarni quritish; 
4) briketlash; 
5) eritmalarni bug’latish; 
6) changlarni ushlash; 
7) zaharli va kerakli gazlarni ushlash va boshqalar. 
 
Nazorat savollari
1.
 
Pirometallurgik jarayonga izoh bering va unda kechadigan oksidlanish-
qaytarilish jarayonlariga misollar keltiring.