O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. B. Mirzajonova

 
7.2. Cho‘yan ishlab chiqarish uchun hom ashyoni tayyorlash 
Rudani tayyorlashga quyidagi jarayonlar kiradi: 
-
maydalash va saralash
. Yirik rudalarni begona jinslardan saralash uchun 
ularni kar’yerlarni o’zidayoq turli konstruksiyali (jag’li, konusli) maydalash 
mashinalarida maydalab, mexanik g’alvirlarda elanib, 30 - 80 mm li bo’laklarga 
saralanadi; 
-
yuvish
. Rudalarni suv bilan yuvib qum va gillardan tozalanadi. Buning 
uchun maydalangan rudalar tebranuvchi elakli qurilmalarga yuklanib, tagidan suv 
haydaladi, shunda begona suv bilan yuqoriga ko’tarilib, tashqariga chiqib ketadi, 
boyigan rudalar esa qurilma tagiga yig’iladi. Keyin u yerdan olinadi; 
-
magnit separatorli mashinada boyitish.
Bunda maydalangan magnit 
temirtosh magnit separatorning uzluksiz harakatlanuvchi lentasiga yuklab turiladi. 
Ruda elektromagnitning ta'sir zonasiga kirganda, uning temir (Fe
3
O
4
) oksidli qismi 
elektromagnitga tortilib, bekorchi jinslardan tozalanadi. Boyigan temir ruda 
elektromagnitning ta'sir zonasidan chiqqach tashqaridagi maxsus yashikka ortila 
boradi; 
-
mayda rudalarni yiriklashtirish.
Rudalarni qazib olishda, elashda ko’plab 
chang holdagi chiqindilar yig’iladi. Bulardan ma'lum o’lchamli (10 - 40 mm) 
boyitmalar olish uchun maxsus tarkibdagi maydalangan shixta (40 - 50% temir 
ruda, 15 - 20% ohaktosh, 20 - 30% boyitma, 4 - 6% koks, 6 - 9% suv) aralashmasi 

---

240 
mashina qoliplariga kiritilib, 1300 - 1500ºC haroratda qizdirilib pishiriladi. 
Pishirish davomida rudadagi zararli begona jinslarning bir qismi (S, As) 
karbonatlar parchalanishi natijasida ajralib, qisman suyuq faza xosil bo’ladi. Bu 
suyuq faza yordamida zarrachalar o’zaro bog’lanib, flyusli g’ovak boyitma 
(aglomerat) olinadi. (Ba'zi hollarda mayda rudalarga bog’lovchi material sifatida 
gil, smola qo’shilib, ularni pressformada presslab briketlar ham olinadi.) 
Keyingi yillarda mayda temir rudalarga va boyitmalarga ma'lum miqdorda 
oxaktosh va koks maydalari, bir oz bentonit gil qo’shib suv bilan qorishtirilgan 
massa sayoz idish (granulyator) da yoki aylanuvchi barabanlarda ishlov berib, 
diametri 25 - 30 mm li g’ovak sharsimon bo’lak (okatish) lar olinadi. Ularni 
pechda 1300 - 1400ºC haroratda qizdirib, pishirilgandan so’ng saralanadi. 
Okatishlar aglomeratlardan puhtaroq bo’ladi. Okatishlardan foydalanish koksni 
tejash imkonini beradi; 
-