|
1 yil o’tgach
ozodlikni cheklash jazosi o’talganidan keyin —
2 yil
o’tgach
besh yildan ko’p bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o’talganidan
keyin —
4 yil
o’tgach
besh yildan ortiq, lekin o’n yildan ko’p bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish
jazosi o’talganidan keyin —
7 yil
o’tgach
o’n yildan ortiq, lekin o’n besh yildan ko’p bo’lmagan muddatga ozodlikdan mahrum
qilish jazosi o’talganidan keyin —
10 yil
o’tgach
170
holatlar bilan bog’liq bo’ladi. Sud bunday jazoni qo’llamasdan ham aybdorning
xulqini nazorat qilish mumkinligiga ishonch hosil qilsa, shartli hukm tayinlashi
mumkin.
Sinov muddati
bir yildan uch yilgacha
belgilanib, u sud hukmi chiqqan
kundan boshlanadi. Agar sinov muddati tayinlangan shaxs o’z majburiyatlarini
bajarmasa, ma’muriy yoki intizomiy ta’sir chorasi qo’llanilgan bo’lsa, tayinlangan
jazoni o’tash to’g’risida ajrim chiqariladi. Shuningdek sinov davrida yangi jinoyat
sodir etsa, JKning 60-moddasi bo’yicha jazo choralari qo’llaniladi.
Shartli hukm qilinishida sudlanganlikning belgilanmasligining sababi shaxs
tomonidan yangi jinoyat sodir etilishi yoki sud belgilagan majburiyatlarni
bajarmaslik jazoning og’irlashtiruvchi holatini keltirib chiqaraveradi.
Sudlanganlik holati majburiy jamoat ishlari, xizmat bo’yicha cheklash,
intizomiy qismga jo’natish jazolari o’tab bo’lingan kundan tugallanadi. Buning
asosiy sabablari jazolar ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish
muassasalarida amalga oshirilmasligi bilan bog’liq. Mazkur jazolar uncha og’ir
bo’lmagan jinoyatlar uchun tayinlanib, jazo olgan mahkumning sodir etgan
jinoyati ijtimoiy xavfliligi yuqori emasligi bilan ahamiyatli bo’ladi.
Jarima jazosi aybdordan davlat foydasiga pul undirishda ifodalanuvchi jazo
turi bo’lib, u O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi huzuridagi Majburiy
ijro byurosi tomonidan undiriladi. Jarima sudning qonuniy hukmi kuchga kirgan
kundan boshlab bir oy muddat, voyaga yetmaganlar uchun tayinlansa, olti oylik
muddat ichida ixtiyoriy to’lanishi lozim. Ayrim hollarda sud jarimani bo’lib-bo’lib
to’lashga ruxsat berishi ham mumkin.
Jarimaning to’lanishi aybdor shaxs uchun moddiy oqibatni keltirib chiqaradi.
Agar to’lanmasa, jazo boshqasi bilan almashtirilishi mumkin bo’ladi. Jarima uchun
sudlanganlik
muddati
qo’llanilmasligiga uning shaxs erkinligini to’la
cheklamasligi, aybdor o’z yaqinlari yonida bo’lishi, to’langan pul oila
mablag’lariga ta’sir ko’rsatgani uchun oila a’zolari uning harakatlarini nazorat
qilishlari sabab qilib olinadi.
171
Jinoiy jazolar tizimidagi boshqa jazolar uchun jazo ijro etilgandan keyin
ma’lum bir sudlanganlik muddati belgilanadi. Unga axloq tuzatish ishlari,
muayyan huquqdan mahrum qilish, ozodlikni cheklash va ozodlikdan mahrum
qilish jinoyatlari kiradi.
Muayyan huquqdan mahrum qilish hamda axloq tuzatish ishlari jazolari
o’talgan kundan boshlab bir yil davomida sudlanganlik saqlanadi.
Ozodlikni cheklash jazosi sud tomonidan mahkumga nisbatan yashash joyini
biror sabab bilan tark etishni butunlay ta’qiqlash yoki sutkaning muayyan vaqtida
yashash joyidan chiqishni cheklab qo’yishda ifodalanadi. Mazkur jazo shu bilan
cheklanmasdan, sud tomonidan tayinlangan boshqa majburiyatlarni ham o’z ichiga
olishi mumkin. Jumladan muayyan joylarga bormaslik, ommaviy yoki boshqa
tadbirlarda ishtirok etmaslik, transportni boshqarmaslik, muayyan shaxslar bilan
aloqa o’rnatmaslik, internetdan foydalanmaslik, spirtli ichimlik ichmaslik kabilar
shunday qo’shimcha majburiyatlar toifasiga kiradi.
Qo’llaniladigan choralar mahkumdan qat’iy bo’ysunishni talab etadi. Jazo
muddati davomida muttasil cheklovlar ostida bo’lish ko’pgina mahkumlarni
toliqtirishi, ruhiy barqarorligiga salbiy ta’sir o’tkazish ehtimolini vujudga keltiradi.
Shuning uchun ozodlikni cheklash jazosining muddatini tugashi ikki yillik
sudlanganlik huquqiy oqibatini talab etadi.
Sudlanganlik ko’proq ozodlikni mahrum etish jazosiga hukm qilinganlar
uchun belgilanadi. Bunda ozodlikdan mahrum qilish jinoyatlarining ijtimoiy xavfi
katta bo’lmagan, uncha og’ir bo’lmagan, og’ir va o’ta og’ir jinoyatlar turlariga
bo’linishi sudlanganlik muddatlarini belgilashda asos sifatida olingan. Mazkur
asosga ko’ra, uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar besh yildan ko’p bo’lmagan
muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilinadi va bu jinoyatlar uchun
to’rt yillik sudlanganlik muddati o’rnatiladi.
Og’ir jinoyatlar uchun aybdor besh yildan o’n yilgacha ozodlikdan mahrum
qilish jazosiga hukm qilinadi. Bunday jazolar o’talgandan keyin yetti yillik
sudlanganlik muddati belgilanadi.
172
O’ta og’ir jinoyat tufayli o’n yildan o’n besh yilgacha ozodlikdan mahrum
qilish jazosiga hukm qilinganlar jazo o’talgandan keyin o’n yilgacha sudlanganlik
holatida bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
