|
Mavzu bo’yicha nazorat savollari
1.
Liberallashtirish tushunchasi va uning huquqiy asoslarini tushuntirib
bering.
2.
Hayotga qarshi jinoyatlar tarkibiga nimalar kiradi?
3.
Sog’liqqa qarshi jinoyatlarni tavsiflang.
4.
Hayot yoki sog’liq uchun xavfli jinoyatlarning xususiyatlarini ayting.
5.
Jinsiy erkinlikka qarshi jinoyatlarni sanang
6.
Oilaga, yoshlarga va axloqqa qarshi jinoyatlar tarkibiga kiruvchi
qilmishlarni sanang.
7.
Shaxsning ozodligi, sha’ni va qadr-qimmatiga qarshi jinoyatlar
nimalardan iborat.
8.
Fuqarolarning
konstitutsiyaviy
huquq
va
erkinliklariga
qarshi
jinoyatlarni tavsiflang.
9.
Liberallashtirish o’zida qanday ma’noni ifodalaydi?
10.
O’lim jazosi qanday jazo bilan almashtirildi?
11.
Hayotga qarshi qaratilgan jinoyatlar ob’ektini tavsiflang.
12.
Odam o’ldirish jinoyati qanday ko’rinishlarda amalga oshiriladi?
13.
Qasddan badanga og’ir shikast yetkazish jinoyatining xususiyatlari
14.
Qasddan badanga o’rtacha og’ir shikast yetkazishni tavsiflang
15.
O’n olti yoshga to’lmagan shaxs bilan jinsiy aloqa qilish jinoyatini
tavsiflang
15 BOB. TINCHLIK VA XAVFSIZLIKKA QARSHI HAMDA
IQTISODIYOT SOHASIDAGI JINOYATLAR
Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar
Tinchlikka va insoniyat xavfsizligiga qarshi qaratilgan jinoyatlar ijtimoiy
xavfliligi jihatdan boshqalaridan ajralib turadi. Bu qilmishlar tarkibi urushni targ’ib
242
qilish, agressiya, genotsid, terrorizm, milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat
qo’zg’atish kabi jinoyatlardan iborat.
Urush bilan bog’liq jinoyatlar urushni targ’ib qilish (150-modda), agressiya
(151-modda) va urushning qonun va udumlarini buzish (152-modda) qilmishlari
bilan bog’liq. Ularning birinchisi urushni turli qarashlar, g’oyalar yoki chaqiriqlar
yordamida targ’ib qilishda namoyon bo’ladi. Targ’ibot og’zaki, yozma shaklida
plakat, bosma nashr yoki ijtimoiy tarmoqlarda olib borilishi mumkin.
Agressiya boshqa davlat hududiga bosqinchilik urushini rejalashtirish,
tayyorgarlik ko’rish, uni boshlash va olib borishda ifodalanuvchi harakatdir.
Bunday harakatlar O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa
qonunlari bilan ta’qiqlanadi.
Urush olib borish tartib-qoidalari xalqaro standartlarda belgilangan bo’lib,
unda jang harakatlarining mahalliy tinch aholiga qarshi qaratilmasligi, aholi
yashash punktlarini vayron qilmaslik, kurash faqat harbiylarga qarshi olib borish
kabi tartiblar o’rnatilgan. Ekstremistik oqim vakillari, ISHID, “Hizbut-tahrir”, “Al-
Qoida” kabi terroristik tashkilotlar tarafdorlari bunday qoidalarni nazar-pisand
qilishmaydilar. Ular aholi yoki harbiy asirlarni qiynash, jismonan qirib yuborish,
aholini majburiy ishlarga yoki boshqa maqsadlarda haydab ketish, hududlarni
behuda vayron qilish, mulkni talon-taroj qilish kabi harakatlar orqali urush
qonunlarini buzishadi. O’zbekiston bunday harakatlarni keskin qoralaydi.
Urush qoidalarini buzish genotsid (153-modda) kabi jinoyatlarga yo’l ochib
beradi. Genotsid so’zining lug’aviy ma’nosi “urug’ni qirib yuborish” shaklini aks
ettiradi. Bu jinoyat milliy, etnik, irqiy yoki diniy mansubligiga ko’ra shaxslarni
qirib yuborishda namoyon bo’ladi. Bunda jinoiy tajovuz aynan biror ijtimoiy
guruhga qarshi qaratilgan bo’ladi.
Yollanish jinoyati boshqa davlat hududidagi qurolli to’qnashuv va
harakatlarda moddiy manfaatdorlik uchun ishtirok etish bilan gavdalanadi.
Shuningdek, mazkur jinoyat shaxsni yollash, o’qitish, moddiy ta’minot berish va
undan foydalanganlik uchun ham javobgarlikni keltirib chiqaradi.
243
Jinoyat kodeksining 154
1
-moddasida chet davlatlarning harbiy xizmatiga,
xavfsizlik, politsiya, harbiy adliya organlari yoki shunga o’xshash boshqa
organlariga kirish yoki yollanish jinoyati o’rin olgan. Jinoyat boshqa davlatning
organlariga xizmatga kirishi hamda yollanishi holatlari ta’qiqlanishini ko’zda
tutadi. Bunda jinoyatning sub’ekti faqat O’zbekiston Respublikasi fuqarosigina
bo’lishi mumkin. Fuqaromiz xizmatga kirish yoki yollanish jinoyatini sodir etish
barobarida O’zbekiston Respublikasi fuqaroligidan ham avtomatik ravishda
mahrum etilishi nazarda tutiladi.
Terrorizm so’zi “qo’rqitish” ma’nosini anglatadi. U xalqaro munosabatlarni
murakkablashtirish, davlatlarning mustaqilligi, aholi xavfsizligiga putur yetkazish,
tinch vaziyatni beqarorlashtirish, kishilarni qo’rqitish maqsadlarida amalga
oshiriluvchi qasddan qilinadigan harakat bilan izohlanadi. Tajovuz davlat organi,
xalqaro tashkilot, mansabdor shaxs jismoniy yoki yuridik shaxsga nisbatan
yo’naltiriladi. Biror faoliyatni amalga oshirish yoki undan tiyilish uchun zo’rlik,
kuch ishlatish, shaxs hayoti yoxud mol-mulkiga xavf tug’diruvchi qilmish hamda
uni amalga oshirish tahdidi tajovuz vositasiga aylanadi.
Terrorizm vaziyatni beqarorlashtirish, davlat organi faoliyatini izdan
chiqarish maqsadlarida davlat va jamoat arboblari hayotiga suiqasd qilish yoki
uning badaniga shikast yetkazish holatini ham o’z ichiga oladi.
Terrorizm jinoyati bilan bog’liq rag’batlantiruvchi qoida ham JKdan o’rin
egallagan. Terrorizmni tayyorlash jarayonida ishtirok etgan shaxs, harakat haqida
tegishli organlarga xabar berish yoki og’ir oqibat kelib chiqishini oldini olish
choralarini ko’rsa hamda uning harakatlarida boshqa jinoyat alomatlari bo’lmasa,
jinoiy javobgarlikdan ozod etiladi.
Tayyorgarlik ko’rilayotgan yoki sodir etilgan terroristik harakat haqida
ma’lumotlarni xabar qilmaslik (155
1
-modda), terroristik faoliyatni amalga oshirish
maqsadida o’quvdan o’tish, chiqish yoki harakatlanish (155
2
-modda) va
terrorizmni moliyalashtirish (155
3
-modda) jinoyatlari ham terrorizm bilan aloqador
jinoyatlar toifasiga kiradi. Ushbu jinoyatlarning har qanday ko’rinishda sodir
244
etilishi ijtimoiy-siyosiy vaziyatni izdan chiqaradi. Tinch va osuda hayotga zarar
yetkaziladi.
Tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi qaratilgan jinoyatlardan yana biri
milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo’zg’atish (156-modda) bo’lib, mazkur
jinoyatning sodir etilishi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 18-
moddasida o’rnatilgan qonstitutsiyaviy normalarga zarar yetkazadi. Ushbu
moddada O’zbekistonda barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga egaligi
hamda millati, irqi, dini va boshqa farqlardan qat’iy nazar qonun oldida tengligi
o’rnatilgan.
Milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo’zg’atish Konstitutsiya va
qonunlarimizda o’rnatilgan teng huquqlilikka qarshi qaratiladi. Shu boisdan
bunday harakatlarni qasddan sodir etish, ma’muriy va jinoyat qonunchiligi orqali
ta’qiqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
