O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Transport harakati va undan foydalanish xavfsizligiga qarshi jinoyatlar
Transport vositalari kishilarimizning uzog’ini yaqin, og’irini yengil qilishi 
bilan foydalidir. Transport vositalariga egalik insonga ruhiy ko’tarinkilik berish 
xususiyatini ham unutmasligimiz lozim. Undan foydalanishda belgilangan yo’l 
harakati xavfsizligi qoidalariga amal qilish kelib chiqishi mumkin bo’lgan og’ir 
oqibatlarni bartaraf etishga xizmat qiladi.
Transport harakati xavfsizligi bilan bog’liq jinoyatlarning ichida 260, 266 va 
268-moddalarining birinchi qismida belgilangan holatlar uchun yarashuv instituti 
qo’llanilishiga yo’l qo’yiladi.
Ularning birinchisi temir yo’l, dengiz, daryo yoki havo transportining 
harakati yoki ulardan foydalanish qoidalarini buzish (260-modda) qilmishi bo’lib, 
uning sub’ekti bunday transport vositasini boshqaruvchi shaxsdir. Bunday 
transport vositalarini boshqarishda oddiy qoidalarning buzilishi yoki badanga 
yengil shikast yetkazilishi ma’muriy javobgarlikni keltirib chiqaradi. Agar 
boshqarish xavfsizligi qoidalarining buzilishi badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir 
shikast yetkazilishiga sabab bo’lsa, jinoiy javobgarlik paydo bo’ladi. Bunda 
yarashuv qo’llanilishi mumkin, ammo shaxsning harakati odam o’limiga sabab 
bo’lsa, yarashuv qo’llanilmaydi.
O’zbekiston o’zining yer, suv va havo hududida suveren huquqlarga ega 
bo’lib, samoviy hududimizdan qonunga xilof ravishda (ruxsatsiz) foydalanish 
jinoyati 260
1
-moddadan o’rin olgan. Jinoyat o’zida ikki holatdan birining sodir 

---

282 
etilishi aks ettiradi. Birinchisi, bunday harakat ma’muriy jazo qo’llanilganidan 
keyin sodir etilishi, ikkinchisi badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir shikast yetkazilishi 
holati. Agar harakat odam yoki odamlar o’limiga, halokatga yoki boshqa og’ir 
oqibatlarga olib kelsa, jazolar og’irlashtiriladi.
Shaxsning o’zi mustaqil holda mast holatda transport vositasini boshqarishi 
bilan transport vositasidan foydalanish uchun mas’ul bo’lgan shaxs tomonidan 
bunday mastni boshqarishga yo’l qo’yib berishining o’rtasida farq bor. 261-modda 
bo’yicha bunday mas’ul shaxs alkogol’, giyovandlik vositalari, psixotrop yoki 
inson aql-idrokiga ta’sir qiluvchi moddalar ta’sirida mast bo’lgan shaxs bilan birga 
javbgarlikka tortilishi uchun asos bo’ladi. Badanga og’ir shikast yetkazilishi yoki 
odam o’lishi qilmishning jinoiy oqibati sanaladi.
262-moddada transportni ta’minlash yoki uni foydalanishga chiqarish 
qoidalarini buzish jinoyati belgilangan. Bunda ta’mirlash ishini bajarayotgan yoki 
transportning texnik holati va undan foydalanish uchun mas’ul bo’lgan shaxsning 
transport vositalar, aloqa yo’llari, signalizatsiya kabi va boshqa uskunalarning 
buzuqligini bila turib, foydalanishga chiqarishga ruxsat berishi jinoyatning 
ob’ektiv tomoni bo’ladi. Buning natijasida badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir 
shikast yetkazilishi, odamlar o’limi, halokat va boshqa og’ir oqibatlarga olib 
kelishi jinoyatning tugallanishini anglatadi.
Temir yo’lning harakatlanadigan tarkibi, havo, dengiz yoki daryo kemasini 
egallab olish yoki olib qochish JKning 264-moddasi bilan jinoyat deb topiladi. 
Mazkur jinoyat 267-moddadan o’rin olgan transport vositasini olib qochish singari 
javobgarlikni keltirib chiqaradi. Har ikki jinoyatda ham qilmish qasddan sodir 
etiladi. Ularning farqi javobgarlikka tortish yoshida bo’lib, transport vositasini olib 
qochganlik uchun 16 yoshdan jinoiy javobgarlik kelib chiqadi. Temir yo’lning 
harakatlanadigan tarkibi, havo, dengiz yoki daryo kemasini egallab olish yoki olib 
qochish jinoyati bo’yicha 16 yosh javobgarlikka tortish yoshi hisoblanadi. 
Jinoyatlar kvalifikatsiya qilinishida ularning motivi va maqsadi ahamiyatga ega 
bo’lmaydi. 

---

283 
Amaliyotda ko’p uchraydigan transport vositalari harakati yoki ulardan 
foydalanish xavfsizligi qoidalarini buzish (266-modda) jinoyati haydovchi 
tomonidan ehtiyotsizlik oqibatida sodir etiladi. Ushbu jinoyat blanket dispozitsiyali 
bo’lib, aybdor yo’l harakati qoidalarining qaysi qismiga rioya qilmaganligi 
aniqlanishi lozim. Jinoyat sub’ekti haydovchilik guvohnomasiga ega bo’lishi yoki 
bo’lmasligidan qat’iy nazar, 16 yoshga to’lgan aqli raso shaxs bo’ladi. Qilmish 
sodir etilishi tufayli badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir shikast yetkazilsa, 
jabrlanuvchi va hodisani sodir etgan shaxs o’rtasida kelishuv orqali yarashuv yuz 
berishi mumkin. Hodisani sodir etgan shaxs yetkazilgan zararni qoplagach, 
jabrlanuvchi berilgan mablag’dan qoniqish hosil qilsa va kechirsa, yarashuv 
vujudga keladi. Mazkur holatda javobgarlik kelib chiqmaydi. Agar ushbu qilmish 
odam yoki odamlar o’limiga, halokat va boshqa og’ir oqibatlarga olib kelsa, 
yarashuv masalasi ko’rib chiqilmaydi.
Shuni yodda tutish lozimki, yo’l-transport hodisalari har doim ham 
haydovchining aybi bilan sodir etilavermaydi. Agar haydovchi yo’l harakati 
xavfsizligi qoidalariga rioya qilgan bo’lsa hamda yo’l-transport hodisasi yuz 
berishida uning aybi bo’lmasa, haydovchi jinoiy javobgarlikka tortilmasligini 
unutmaslik lozim. 
Yo’l-transport hodisalarida yo’lovchi, piyoda, velosiped, ot-ulov 
transportining haydovchisi tomonidan ham harakat xavfsizligi qoidalari buzilishi 
uchraydi. Ularning harakati yoki harakatsizligi oqibatida yo’l-transport