|
Operasion sistema- - bu maxsus bir dastur. Bu dastur asosiy vazifasi – kompyuter ishini boshqarish,
kompyuter va foydalanuvchi o`rtasida muloqotni o`rnatish, tashqi qurilmalar ishlash holatlarini sozlash, ular
bilan muloqotni o`rnatish, har xil dasturlarni ishga tushirish va ular ishlash holatlarini ta’minlash. Operasion
sistemalardan eng taniqlilari bu Mirosoft firmasining MS-DOS va Windows dasturlari, Apple firmasining
Macintosh dasturi, Unix va Linux dasturlari.
Dunyoning 70% kompyuterlari Microsoft korporasiyasi tomonidan yaratilgan opеratsion tizimlar bilan
jixozlangan. Bulardan 1981 yilda yaratilgan - MS-DOS dasturi, 1991 yilda yaratilgan - Windows 3.1 dasturi,
1995 yilda yaratilgan - Windows 95 dasturi, 1998 yilda yaratilgan - Windows 98 dasturi, 2000 yilda yaratilgan
- Windows 2000 dasturi, 2001 yilda yaratilgan - Windows Millennium Edition va Windows XP dasturlari.
Windows dasturning taniqli bo`lishining asosiy sababi bu - ish jarayoni soddaligi, ko`p vazifali rеjim, bir xil
ishlash intеrfеysi va boshqa qulayliklar. Boshqa opеratsion sistemalarga o`xshab Windows dasturi ham
kompyutеr xotirasiga kompyutеr yoqilish vaqtda avtomatik ravishda yuklanadi.
Hozirgi paytda turli operatsion sistemalar mavjud. Masalan: UNIX, MS DOS, PS DOS, DRD DOS, OSG’2,
WARP, WINDOWS, MACINTOSH va boshqalar. Bundan tashqari, xizmat qiluvchi programmalar mavjud. Ular
programma utilitalari deb atalib, yordamchi amallarni bajarib, kompyuter ishlashini qulay qiluvchi
programmalardir.
Amaliy programmalar predmet sohadan olingan alohida masalalar va ularning to'plamini yechish
uchun qaratilgan bo'lib, amaliy masalalarni yechish uchun mo'ljallangan. Bunday programmalar majmui
amaliy programmalar paketi (APP) qisqacha amaliy programmalar deb ataladi. Hozirda ko'plab amaliy
programmalar mavjud bo'lib, ularning ba'zilariga keyingi darslarda to'xtalib o`tamiz.
Programmalar odatda magnit yuritgichlarda joylashgan bo'ladi. Ammo operatsion sistemalar va u bilan
bog'liq programmalar ancha katta hajmga ega bo'lgani tufayli keyingi paytlarda lazer disklariga yozilmoqda.
Ba'zi bir tizimli programmalar, masalan, kiritish-chiqarishning asosiy sistemali programmalari (ular
BIOS (Basa Input Output System)) deb ataladi va to'g'ridan-to'g'ri kompyuterning doimiy xotirasida
saqlovchi qurilmasiga yozilgan bo'ladi. Sistemali programmalar yadrosini amaliyot tizimlar tashkil qiladi.
Sakkiz razryadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan birinchi amaliyot tizim SRG’M-80 (Control
Programm for Microcomputers, mikrokompyuterlar uchun boshqaruvchi programmalar) nom bilan
tanilgan. Uning muallifi Digital Research kompaniyasining prezidenti Geri Kildell bo’lgan.
16 razryadli yangi kompyuterlar yaratish g’oyasini programmalar yaratuvchi Microsoft (Maykrosoft)
kompaniyasining asoschisi va prezidenti, multimilliarder Bill Geyts ilgari surgan. IBM firmasi bilan
hamkorlikda ishlashga rozi bo’ladi.
Bill Geyts va Pol Allen BASIC programmalash tili uchun tarjimon programma yozishdi va u IBM
firmasining MITS Altair kompyuteriga moslashtirildi. Shundan so’ng 16 razryadli kompyuterlar uchun
48
operatsion sistemalar yaratish jadallashdi va 1981 yilda shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi yaratilgan
CRG’M amaliyot tizimining ko’p g’oyalarini o’zida mujassamlashtirgan MS DOS (Microsoft Disk Operation
System - Maykrosoft diskli amaliyot tizimi) amaliyot tizimi 1981 yil paydo bo’ldi.
MS DOS 64 K bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga mo’ljallangan bo’lib, o’zi 8 K bayt xotirani
egallar edi. O’sha paytda yetarli deb hisoblangan bunday kompyuter xotirasi hozirgi paytda bir
«o’yinchoqqa» aylandi. Chunki hozirgi zamon shaxsiy kompyuterlarining xotirasi bir necha Gegabaytlarga
tenglashdi.
Mualliflar MS DOS ni rivojlantirishni davom ettirib, uning MS DOS 1.1, MS DOS 1.25, MS DOS 2.0, MS
DOS 2-11 lahjalarini taklif etishdi va nihoyat, 1984 yilda MS DOS 3.0 IBM PC AT shaxsiy kompyuteriga 80286
mikroprotsessorga asoslangan, 5.25 duymli diskovodda ishlashga, mo’ljallangan operatsion sistema
yaratildi. 1986 yilda Compaq Computer firmasi 80386 mikroprotsessorga asoslangan IBM kompyuterini
chiqardi.
IBM firmasi esa 80386 mikroprotsessorga asoslangan PCG’2 (Personal system - shaxsiy tizim)
kompyuterini yaratdi. Bu mikroprotsessor asosida yaratilgan kompyuter nazariy bir necha Gegabayt xotiraga
ega bo’lishi mumkin edi. Ammo MS DOS esa 640K bayt xotiraga ega bo’lgan kompyuterlarga moslashgan
edi. Shuning uchun MS DOS sistemani kengaytirish ishlari davom etardi va 1987 yil MS DOS 3.3 yaratilib, u
3.5 duymli, ya’ni 1,44 Mbaytli disklar bilan ishlash imkoniyatini berdi. 1987 yili IBM va Microsoft firmasi
tomonidan bir vaqtda bir nechta masalalar yechishga qodir bo’lgan OSG’2 operatsion sistema ishlab chiqildi.
Ammo u keng tarqalmadi. Chunki o’sha paytda MS DOS 3.3 ning imkoniyatlari ko’pchilikni qoniqtirar edi.
Hozirda biz keng tarqalgan Windows, Unix, Linux operatsion sistemalaridan keng foydalangan bo’lsakda MS
DOS o’z kuchini yo’qotdi deyolmaymiz.
MS DOS va uning qobiq programmasi hisoblangan Norton Commander sistemalari turli klavishlar
kombinatsiyasidan iborat buyruqlar bilan ishlashga mo’ljallangan bo’lishiga qaramay, foydalanuvchilar
uchun qulay hisoblanadi.
Operatsion sistema (OS) tushunchasini qisqacha izohlasak bu boshqaruv programmasidir. OS bu
kompyuterning fizik va programmaviy resurslarini taqsimlash va ularni boshqarish uchun ishlatiladigan
programma.
Kompyuter resurslari ikki xil: fizik va programmaviy resurslarga bo'linadi. Fizik resurslar bu:
-
xotira,
-
vinchester,
-
monitor,
-
tashqi qurilmalar,
-
va shu kabilar kiradi.
Programmaviy resurslar bu:
-
kiritish va chiqarishni boshqaruvchi programmalar,
-
kompyuter ishlashini ta'minlaydigan boshqaruvchi programmalar,
-
berilganlarni tahlil qiluvchi programmalar,
-
drayverlar,
-
virtual ichki va tashqi xotirani tashkil qiluvchi va boshqaruvchi programmalar,
-
va shu kabilardir.
49
Programmalash sistema-programmalash tillari va ularga mos til protsessorlari majmuasidan iborat
bo'lib, programmalarga ishlov berish va sozlashni ta'minlovchi programmalar to'plamidan iborat.
Programmalash sistemasini tashkil qiluvchilar (programmalar) amaliy programmalar to'plami singari OS
boshqaruvi ostida ishlaydi. Kompyuter resurslari OS boshqaruvi ostida bo'ladi. OS ga ehtiyoj resurslar
taqsimoti va ularni boshqarish masalasi zaruriyatidan kelib chiqadi. Resurslarni boshqarishdan maqsad
foydalanuvchiga komputerdan effektiv foydalanish bilan birga resurslarni boshqarish tashvishidan ozod
qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
