30
Num Lock (sonlarni saqlash)-sonlar kiritishning kichik klaviaturasi sonni kiritishga yoki kursorni
boshqarishga moslaydi. Sonlarni kiritishda Num Lock chirog‘i yonib turishi kerak, agar Num Lock ni
ko‘rsatuvchi chiroq o‘chgan bo‘lsa, ushbu kichik klaviatura bilan kursorni boshqarish mumkin.
Ctrl (Control–boshqarish)-boshqa klavishlar bilan birga bosilganda, o‘sha klavishning ish vazifasini
o‘zgartiradi.
Alt (alternative-o‘zgartiruvchi)-bu klavish ham boshqa klavishlar bilan birga bosilganda, o‘sha
klavishning ish vazifasini o‘zgartiradi.
Pouse (vaqtinchalik to‘xtash)-kompyuter o‘z ishini vaqtincha to‘xtatadi.
Tab (tabulyatsiya)-faqat pastdagi registrda ishlaydi va matn, xujjatlar haqida gap ketganda, kursorni
o‘ng tomonga suradi. Bu klavishning qulayligi-uning yordamida jadvallar tuzish oson va matnni yozishda
belgilangan holatdan boshlab terish mumkin.
Back Space (orqaga qaytish)-qaytarish klavishi. Bu klavish yordamida matn terish paytida kursordan
chap tomondagi xato terilgan belgilarni o‘chiradi. Kursor esa bitta belgi chap tomonga suriladi.
Enter (kiritish)-matn terish paytida
bu klavish bosilsa, kursor yangi abzasga (satrga) o‘tadi.
Caps Lock-katta yoki kichik harflarga o‘tish;
Scroll Lock-kursorni
harakatga keltirishni bajaradi;
Shift (surish)–yuqori registrdan pastki registrga o‘tish yoki aksincha;
→ ← ↓ ↑-kursorni o‘ngga
yoki chapga,
pastga yoki yuqoriga suradi;
Home (boshiga)-kursorni
ekranning boshiga olib keladi;
End (oxiri)-kursorni satrning oxiriga olib o‘tadi;
Page Up (bir sahifa yuqoriga)-kursor bir sahifa oldinga suriladi;
Page Down (bir sahifa pastga)-bir
sahifa orqaga suriladi;
Esc (Escape – qochish)-qandaydir oldin berilgan vazifalardan voz kechish.
Eslatma: Klavishlarni sekin bosish kerak, kuch ishlatish va harflarni kiritishda klavishni ko‘p vaqt
bosilgan holda ushlab turish mumkin emas.
Sichqoncha–klaviaturaga o‘xshash ma`lumotlarni kiritadigan qo‘shimcha qurilmadir. Usiz
kompyuterda, ayniqsa Windowsda ishlab bo`lmaydi. U yordamida foydalanuvchi tomonidan operatsion
sistema va uning boshqaruvi ostida ishlaydigan dasturlarda buyruqlar berib boriladi. Shuningdek, bu
qurilmalar yordamida dasturlarga kerak bo`lgan ma`lumotlar kiritib ham turiladi (7 - rasm)
.
Sichqonchaning odatda uchta klavishi bo`ladi. Sichqoncha birinchi navbatda ko`rsatish vazifasini
bajaradi. Ana shu ko`rsatilgan ob’ekt ustida, sichqonchaning chapdan birinchi klavishi (odatda) ikki marta tez
bosilsa, ko`rsatilgan dastur yoki fayl birdan ishga tushib ketadi.
Shichqoncha yordamida quyidagi 6 ta asosiy harakatni bajarish mumkin:
Ø Ko`rsatkichni ekranning kerakli joyiga ko`chirish (Point);
Ø Sichqoncha klavishini bosib darhol qo`yib yuborish (Click);
31
Ø Sichqoncha klavishini ikki marta tez bosish (Double click);
Ø Biror ob’ektni tanlash (Select);
Ø Tanlab olingan rasm, matn qismi yoki dasturning grafik belgisini boshqa joyga ko`chirish (Drag and
Drop);
Ø Matnni sahifaga joylashtirish ( Flow).
Sichqonchalar asosan 2 yoki 3 klavishli bo‘ladi: chap, o‘ng va o‘rta. Chap va o‘ng klavishlar dastur
asosida o‘ng qo‘lda va chap qo‘lda ishlashga moslashtiriladi. Chap klavish ajratish, surish va bajarish ishlarini
amalga oshirsa, o‘ng klavish kontekst menyu deb ataluvchi buyruqlar to‘plamini ekranga chiqaradi. Kontekst
menyuning vazifasi joriy holatda u yoki bu amalni tezroq bajarish bilan bog‘liq. O‘rta klavish hozirda,
varaqlash (Paje Down, Page Up amaliga o‘xshab) maqsadlari uchun ishlatiladi.
Klaviaturalarni kompyuterga ulash uchun hozirgi paytda maxsus raz'em OS/2 dan foydalaniladi. Bu
raz'emni 25 yil avval IBM kompaniyasi birinchi marta qo'llagan edi. Kompyuterga standart USB port orqali
ulanadigan klaviaturalar ham ko'payib bormoqda. Bundan tashqari kompyuterga
infraqizil nurlar yordamida
ulanadigan simsiz klaviaturalar ham bor.
Sichqonchasiz kompyuter bilan ishlashning deyarli iloji yo'q. Grafik interfeysli dasturlar bilan ishlash
uchun maxsus ishlab chiqilgan sichqoncha, ayniqsa kompyuterda ishlashni endi boshlaganlar uchun juda
qulay. Sichqonchaning ekranda kursor deb ataluvchi ko'rsatkichi bo'lib, sichqonchani joyidan qimirlatsak,
kursor ham unga mos ravishda harakatga keladi. Sichqoncha yordamida bir necha amalni bajarish mumkin
xolos, lekin bu amallardan barcha dasturlarda keng foydalaniladi. Bular uning chap tugmasini bir yoki ikki
marta chertish, o'ng tugmasini bir marta chertish, uning g'ildiragini aylantirish va chap tugmasini bosib turib
sichqonchani yurgizishdir.
Hozirgi paytda sichqonchaning lazerli deb ataluvchi turi ishlab chiqariladi. Bunday sichqonchaning
harakati lazer nuri yordamida aniqlanadi. Avvallari sichqoncha sharikli mexanik qurilmaga ega bo'lib, uning
yordamida harakat yo'nalishi aniqlanar edi.
Sichqonchalar ham klaviaturalar kabi kompyuterga OS/2, USB portlari orqali yoki infraqizil nurlar
yordamida simsiz ulanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: