O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti «kasbiy ta’lim»

4-MA’RUZA: ELEKTR QIZDIRGICHLARINING ISHLASH

PRINSIPLARI, ULARNING TURINI ANIQLASH USULLARI
Ma’ruzada yoritiladigan savollar:

1. 
   Asosiy tushunchalar.
   
2. 
   Elektr qizdirish qurilmalarini ishlash pinsiplari.
   
3. 
   Elektr qizdirish qurilmalarini tanlash.
   
4. 
   Qarshilikli elektr qizdirgichlar.
   
5. 
   Induksion qizdirgichlar.
   

Elektr qizdirish qurilmalari va elektr pechlarining boshqa turdagi issiqlikdan foydalanish qurilmalari oldida bir qator afzalliklarga ega: tez ishga tushish va birdaniga nominal quvvatga erishishi, kichik xajmda katta quvvatga erishishi, yuqori xaroratga erishish, bir xilda qizdirishning yuqori darajasida xarorat rejimini rostlanishning osonligi, ishchi zonani germitiklash imkoniyatini, ularda vakuum xosil qilish, bosim yoki ximoyali atmosfera, ishlarni avtomatlashtirish va mexaniyatsiyalash osonligi, mexnat sharoitlari yaxshiligi, atrof-muxitga zararning umuman yо‘qligi va sо‘ngida ixchamliligidir.

Iqtisodiy tomonlama - issiqlik tashuvchini – elektr energiya yoki boshqa issiqlik manbaini tanlash ise’molchiga yuboriladigan issiqlik uchun yoqilg‘i sarfi xisobidan aniqlanadi. Elektrli qizdirishda maxsulot birigida yoqilg‘ining solishtirma sarfi quyidagi formuladan aniqlanadi:

bunda ∆ - maxsulot birligida elektr energiyaning nazariy solishtirma sarfi; _k – elektrotermik qurilmaning yig‘indi FIK (odatda 50%); _e – IES ning FIK (25-35 % deb qabul qilish mumkin); 29,31^. 10³ shartli yoqilg‘ining yonish issiqligi, kJ/kg. Qizdirish va eritish pechlaridan tashqari elektrik qizdirish elektr qozonlarda bug‘ ishlab chiqarish uchun kalorifer va elektr qizdirgichlarda havo va suvni qizdirish uchun, sachratkichlar va distillyatorlarda, bug‘latish qurilmalarida siqilgan suvni olishuchun, quritish qurilmalarida materiallarni quritish uchun, tranport va bino xonalarini qizdirish uchun qо‘llaniladi.

Elektr energiyani issiqlik energiyasiga tо‘rt usuldan biri orqali aylantirish mumkin: qarshilikni elektr qizdirgichlarda, elektr yoyli pechlarda, induksion qizdirish qurilmalarida xamda dielektrik qizdirish qurilmalari va pechlarda amalga oshiriladi.

Qarshilik usulida elektr qizdirish qurilmalarida elektr energiyani issiqlikka aylanishi qizdirish elementlarida yuqori issiqlikka chidamli materiallardan yoki bevosita qizdirish muxitida – qattiq jismda yoki elektr о‘tkazuvchi suyuqliklarda - ushbu muxiti bо‘yicha oqib о‘tayotgan elektr tokining qarshi xarakatidan aniqlanadi.

Yoyli elektr pechlarida elektr energiyani issiqlikka aylantirish elektr yoylarida amalga oshiriladi. Yoyli pechlar bevosita va bilvosita xaroratlilarga bо‘linadi. Birinchisida yoy elektrodlar va qiziyotgan material orasida yonadi, ikkinchisida ikkita elektrodlararo: yoy ustunidan nurlanayotgan issiqlik qiziyotgan materialga beriladi.

Induksion qizdirish qurilmalari va pechlarining ishlash prinsipi qiziyotgan jismga tokni tо‘qnashuvchidagi ajralgan issiqlikka asoslanadi.

Dielektrik qizdirish qurilmalari va pechlarida qiziyotgan jismdagi issiqlik ajralishi toklar aralashishi natijasida sodir bо‘ladi. Qiziyotgan jism dielektrik yoki yarim о‘tkazgich bо‘lishi kerak va kondensator bо‘lib xizmat qiladi, bunda tok chastotasi 10⁶ – 10⁹ Gs va kuchlanish 6-10 kV bо‘ladi.

Issiqlik texnikasi sanoatida eng kо‘p tarqalganlar bо‘lib, qarshilik elektr qizdirgichlar va induksion qizdirgichlar xisoblanadi.