O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti «Himoyaga tavsiya etilsin»

Ki =

Ye

R

, bu yerda: 

Ki - namlanish koeffitsienti 

R - yillik yog`inlar miqdori-mm 

Ye  -  bir  yilda  bug`lanishi  mumkin  bo`lgan  suv  miqdori  (yillik  ehtimoliy 

bug`lanish) mm. 

N.N.Ivanov harorat va havoning nisbiy namligiga doir ma‘lumotlar asosida 

ochiq  chuchuk  suv  miqdorini  ehtimoliy  bug`lanishni  hisoblash  uchun  quyidagi 

empirik formulani taklif etgan:  

T - havoning o`rtacha nisbiy namligi % 

X - havoning o`rtacha nisbiy namligi % 

Ye  -  ehtimoliy  bug`lanish  (Ye)  oylik  ko`rsatkichlarning  jamidan  iborat. 

L.A.Molochnov,  N.N.Ivanovning  ehtimoliy  bug`lanishini  aniqlash  uchun  taklif 

---

 

27 

etgan  empirik  formulaga  O`rta  Osiyo  sharoitlarda  e‘tiborga  olingan  tuzatmani 

kiritgan holda uni quyidagi ko`rinishda ifodalaydi. 

 

Ye = 0,00144 [ 25+ t

2

 ]x [100+L], bu yerda: 

t

2

 - havoning o`rtacha harorati 

L - havoning o`rtacha nisbiy namligi % 

Bu  formula  bo`icha  havoning  o`rtacha  harorati  va  nisbiy  namlik  o`rtacha 

oylik hisobida bo`ladi. 

N.N.Ivanov tomonidan namlik koeffitsientini aniqlash uchun taklif qilingan 

formuladan  foydalanish  landshaftlarning  hududiy    tabaqalashuvidagi  iqlim  va 

o`simlik  tuproq  qoplami  orasidagi  uzviy  bog`liqlikni  aniqlash  juda  qulaydir. 

Shuning  uchun  bu  Qashqadaryo  havzasidagi  ayrim  meteorologik  stantsiyalarning 

ma‘lumotlari asosida ehtimoliy bug`lanish miqdorini va gidrotermik koeffitsientini 

havzaning  tekislik  qismi  uchun  N.N.Ivanov  formulasi  asosida  ishlab  chiqdik. 

Olingan  ma’lumotlardan  landshaft  tiplarini  belgilashda  foydalandik.  Tog`li 

rayonlarda  meteorologik  stantsiyalarning  namligi  tufayli  bu  rayonlarning 

gidrotermik  koeffitsientini  Yu.G.Bulunikov  (1986)  tashkil  etgan  quyidagi  forma 

asosida aniqladik. 

Кв = 0,576 х (Мв-М)+К 

 

Кв - meteorologik stntsiyadan yuqorida joylashgan biror joyning (punktning) 

namlanish koeffitsienti: 

Нв - meteorologik stantsiyaning dengiz sathidan balandligi; 

N  -  namlanish  koeffitsienti  aniqlanadigan  punktning  dengiz  sathidan 

balandligi. 

Dastlab  G.N.Visotskiy,  keyinroq  N.N.Ivanov  namlanishi  koeffitsientini 

quyidagi formula asosida hisoblashni talif etishganlar: K = R/Er , bu yerda: 

R – oylik yog`inlarning miqdori (mm hisobida; 

Ep- oylik ehtimoliy bug`lanish (mm hisobida). 

Oylik ehtimoliy bug`lanishni N.N.Ivanov quyidagi empirik formula bo`yicha 

hisoblab chiqqan: Ep  = 0,0018 (25T)x(100-a), bu yerda:  

---

 

28 

Ep – oylik ehtimoliy bug`lanish (mm hisobida); 

T – o`rtacha oylik harorat (

0 

C hisobida) ; 

A – psixrometr bo`yichs nisbiy namlik (% hisobida). 

Yillik 

ehtimoliy 

bug`lanish 

miqdorioylik 

ko`rsatkichlari 

bo`yicha 

hisoblanadi. 

N.N.Ivanov 

Yer 

sharidagi 

600 

punkt 

uchun 

namlanish 

koeffitsiyentimning  ko`rsatkichlarini  hisoblab  chiqqan  hamda  shu  ko`rsatkichlar 

asosida  namlanish  koeffitsieyntining    kartakarini  tuzgan.  Bu  kartalarda  chol 

landshaftlari  K>25%  no`lgan  hududlarda  tarqalgan.  1-jadvalda  adabiyotlar  va 

kartalarni  tahlil  qilgan  holda  cho`l  landshaftlarining  miqdoriy  ko`rsatkichlari 

keltirilgan. 

V.S.Mezinsyev  va  I.V.Karnatsevich  (1969)  N.N.Ivanovning  namlanish 

koeffitsientini  hisoblash  formulasiga  bir  oz  o`zgartirish  kiritgan  va  va  aridlik 

koeffitsiynti  deb  atagan.  Bunday  holda  aridlik  (namlanish)  koeffitsenti  quyidagi 

formula bo`yicha aniqlanadi:  

                     Ka =   

306

12

,

5





