O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti



Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet36/69
Sana30.06.2021
Hajmi0,71 Mb.
#105642
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   69
Bog'liq
ozbek va rus tillarining qiyosiy tipologiyasi

 

 

 

 

6-Mavzu: Sifat va son so’z turkumlari 


 

22 


 

 

 



 

O‘zbek va rus tillaridagi sifatlar o’rtasigi umumiyliklar xususida so’z yuritadigan bo’lsak, 

ular har ikki tilda ham predmetning belgisini bildiruvchi so’zlar turkumi hisoblanadi. O‘zbek 

tilida  ham,  rus  tilida  ham  sifatlar  sintaktik  jihatdan  otlar  bilan  birikadi  va  gapda  odatda 

aniqlovchi    yoki  kesim  vazifasida  keladi.  Sifatlar  belgining  xususiyatiga  ko‘ra  asliy 

(качественые)  va  nisbiy  (относительные)ga  ajratiladi.  Har  ikkala  tilda  asliy  sifatlar 

predmetning  turg’un  belgisini  ifodalaydi.  Bunday  sifatlar  ikkala  tilda  ham  darajalanish 

xususiyatiga ega, nisbiy sifatlarga esa daraja kategoriyasi mansub emas.  

 

Ammo  o’zbekcha  sifatlar  bilan  ruscha  sifatlar  o’rtasida  umumiy  jihatlardan  ko‘ra  farqli 



xususiyatlar ko’proq bo’lib, ular quyidlagilarda namoyon bo’ladi: 

 

O‘zbekcha  tub  sifatlar  maxsus  morfologik  ko‘rsatkichga  ega  emas;  rus  tilidagi 



sifatlarning esa otlarda bo’lgani  kabi rod, son va kelishikka ishora qilib turuvchi tugalmalari 

bor  bo’lib,  bu  tugalmalar  ot­sifatlanmishga  tobelanish  jarayonida  namoyon  bo’ladi:  agar  ot 

mujskoy rod bo’lsa, sifat –ый,  -ий tugalmalarini, jenskiy rod bo’lsa –ая,  -яя tugalmalarini, 

sredniy  rodda  –oe,  -ee,  ko’plikda  –ые,  -ие  tugalmalarini  oladi.  Bu  tugalmalar  hatto  bosh 

kelishikdagi sifatlarda ham ko‘rinib turadi. Masalan: 

        


                                                       

Birlikda: 

                м.р.                                                                    ж.р. 

И.п. красная лента   (qizil tasma)                  красный шарф 

Р.п.  красной ленты (qizil tasmaning)             красного шарфа 

Д.п. красной ленте  (qizil tasmaga)                красному шарфу 

В.п. красную ленту (qizil tasmani)                красный шарф 

 

 

                                       Ko‘plikda: 

 

И.п. красные ленты  (qizil tasmalar)                  красные шарфы 



Р.п.  красных лент  (qizil tasmalarning)              красных шарфов 

Д.п.  красным лентам (qizil tasmalarga)            красным шарфам 

В.п.  красные ленты  (qizil tasmalarni)              красные шарфы 

 

 



 

Misollardan  xulosa  chiqarish  mumkinki,  o’zbek  tilida  sifatlar  o‘zi  bog’lanib  kelgan  ot 

bilan  moslashish  uchun  ma‘lum  grammatik  vositalarni  olib  o‘zgarmaydi,  ruscha  sifatlar  esa 

ot­sifatlanmish bilan  rod, va sonda moslashib, kelishiklar bo‘yicha turlanadi. 

 

O‘zbek  tilidagi  asliy  siffatlarda  uch  daraja  ajratiladi:  oddiy  daraja;  orttirma  daraja; 



ozaytirma daraja. Rus tilida esa sifatlarning oddiy, qiyosiy, orttirma daraja shakllari mavjud.  

 

O‘zbek  tilida  sifatlarning  orttirma  daraja  shaklini  hosil  qiluvchi  morfologik  vositalar 



yo‘q. Bunday shakl fonetik (qip-qizil, yam-yashil, dum-dumaloq) yoki leksik usul (eng, juda, 

g’oyat,  rosa,  o‘ta,  nihoyat,  bag’oyat    so’zlari)  yordamida  yuzaga  keladi.  Rus  tilida  esa 

orttirma daraja  –ейш,  -айш  suffikslari,  наи-  prefiksi  yoki  самый  so’zi  vositasida,  qiyosiy 

daraja –e, -ee suffikslari, ba‘zan esa suppletiv usul bilan (хорошо-лучше) hosil qilinadi. Buni 

quyidagi tablitsadan ko‘rish mumkin. 

 

Sifatlarning  qiyosiy  darajasi  rus  tilida  «nisbatan»,  «ancha»  ma‘nolarini  beradigan  bolee 



yoki menee so’zlari bilan ham hosil qilinadi: Летом в Андижане более прохладно, чем в в 


Download 0,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish