O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
39.5 Qatlam suvlarini tayyorlash va utilizatsiya qilish qurilmalari 
 
 
Suv bostirish orqali qatlam bosimini ushlab turish (QBUT)da katta hajmdagi 
sifatli suvlardan foydalanish talab qilinadi. Shuning uchun suv bostirish yо‘li orqali 
qatlam bosimini ushlab turish tizimini loyihalashtirish va ishlatishda ishonchli sifatli 
suv manbasiga ega bо‘lish zarur. Suv bostirishda 1 tonna qazib olingan neft uchun 1,5-2 
m
3 
suv talab qilinadi. Haydaladigan suvga yagona meyor о‘rnatish maqsadga muvofiq 
emas. Tog‘ jinslarini о‘tkazuvchanligi va yoriqliligi hisobidan mexanik zarralarning 
ruxsat etilishini bir kriteriyasi mavjud bо‘lib, unga muvofiq filtratsiya kanallarining 
diametri mexanik zarralarning diametridan 3-6 marta katta, zarralarning tarkibi 5-60 
mg/dm
3 
ni tashkil qiladi. 
Haydaladigan suvning manbasi sifatida ochiq suv havzalari (daryolar, kо‘llar, suv 
omborlari), grunt suvlari (о‘zanli va artezian) va chuqur qatlamdagi suvlardan 
foydalaniladi. Grunt va chuqur suvlar kimyoviy tarkibi bо‘yicha kо‘p shaklli bо‘ladi 
(mineralligi 100- 200 mg/dm
3
), mualloq zarrachalar tarkibi katta emas. Shuning uchun 
ularni maxsus tayyorlamasdan qatlamga haydash mumkin. 
Yer usti suv havzalarining suvi sifati bо‘yicha grunt va chuqur suvlarga о‘z
о‘rnini bо‘shatib beradi, chunki uning tarkibida katta miqdordagi mexanik zarralar 
(loylar, illar, qumlar), ayniqsa toshqin, yog‘ingarchilik, qorni erish davrida loylarni 
bо‘kish xususiyatiga ega bо‘ladi. 
Oqova suvlar asosan qatlam suvlaridan (83%), neft bilan birgalikda qazib 
olinadigan, chuchuk (12 %), neftni tayyorlashda qurilmaga beriladigan va toshqin (5 
%) suvlar hisoblanadi. Bu suvlar minerallashgan (15-3000g/dm
3
) va yaxshi neftga 
tо‘yinganlik xossasiga ega. Ma’lumki, oqova suvlarning tarkibida katta miqdorda 
mexanik aralashmalar, uglerod ikki oksidi va vodorod sulfid mavjud bо‘ladi. Mexanik 
aralashmalarni tozalash zarurligi oqova suvlardan foydalanish xarajatlarini oshirib 
yuboradi lekin, atrof muhitni muhofaza qilish va oqova suvlarni utilizatsiya qilish 
muammolari о‘z yechimini topadi. Suv bostirishni olib borishda sanoat korxonalarining, 
kommunal xо‘jaliklarni, neftni qayta ishlash zavodlarning oqova suvlaridan foydalanish 
mumkin. Neftkon joylashgan tumanning mahalliy sharoitlariga bog‘liq holda suv 
ta’minoti texnologik sxemalari bir-biridan farq qiladi.
10.6-rasmda neft konlariga chegara tashqarisidan suv haydashning sxemasi 
keltirilgan. 

---

347 
Yer usti suv ta’minoti texnologik sxemalaridagi suv havzalarining elementlariga 
quyidagilar kiradi: suv olish inshooti va suv tozalash stansiyalari, suv rezervuari uchun 
bufer sig‘imlari-temirbetonli qizirdiladigan va pо‘lat issiqlikdan izolyasiya qilingan 
rezervuarlar. Suv olish inshootlari va nasos stansiyalari manbalardan suv olish va uni 
suvning tozalash stansiyasiga uzatishga mо‘ljallanadi. 
Suvni tayyorlash va haydash inshootlarining majmuasiga suv olish, suvni tozalash 
stansiyasi, shoxli nasos stansiyasi, haydovchi quduqlar, suv keltiruvchi past (suv 
keltiruvchi) va yuqori (quduqlar bо‘yicha tarqatuvchi) bosimli inshootlar kiradi. Suv 
haydash sxemalariga chegara ichi, maydonli (uchastkali), baryerli (qatorli) va aralash 
turlari kiradi. Aralash (kombinasiyali) suv bostirish variantlaridan biri 107-rasmda 
keltirilgan.