O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Pontonli, tomchi va yopiq rezervuarlar. 
Suzuvchi pontonli rezervuarlar
– 
yengil bug’lanadigan neft va neft mahsulotlarini saqlash uchun mo’ljallangan, shitli 
qoplamadan qurilgan. Ponton, suzuvchi qopqoq neft mahsulotlarini bug’lanishini 4-5 
marta kamaytiradi. Ponton–bu suzuvchi po’kkakli disk bo’lib, suzuvchanligini 
ta’minlaydi. Ponton va rezervuarlar devorining oralig’ida 100-300 mm masofa 
qoldiriladi, qaysiki devorning tik bo’lmaganligi tufayli bir-biri bilan yopishib yoki 

---

303 
tiqilib qolishining oldi olinadi. Germetik zatvor pontonni ajratib bo’lmaydigan qismi 
hisoblanadi. 
Suzuvchi qopqoqli rezervuarlar barqaror yopilmaga ega emas, qaysiki po’lat 
listlar disk qopqoq vazifasini bajaradi. Diskni kontur boylab suzishini ta’minlash uchun 
halqa boylab ponton joylashtiriladi. Qopqoq va devor oralig’i katta germetik qirqilgan 
listlardan bajarilgan, devorga rijagli moslama bilan qisiladi.
Suzuvchi yopilma qopqoqni nazorat qilish va tozalash uchun maxsus aylanma 
norvon o’rnatilgan. Suzuvchi qopqoqqa tushadigan yomg’ir suvlari maxsus ariqchalar 
orqali kanalizatsiyaga tashlanadi. Suzuvchi qopqoq havo chiqaruvchi klapan bilan 
ta’minlangan va rezervuarlarga neft haydalganda havo chiqarib yuboriladi. 
Tomchi ko’rinishidagi rezervuarlar
– yuqori elastikli bug’li yengil bug’lanadigan 
neft mahsulotlarini saqlashda qo’llaniladi. Tik ko’rinishidagi rezervuarlar qo’llanilishi 
0,02 kgs/sm
2
, 0,2 m simob ustunining bosimiga hisoblanadi. Rezervuar qoplamasi 
tomchi ko’rinishida bo’ladi, tanlanmaydigan sirt va sirt tortishish kuchi ta’sirida bo’ladi.
36.6-rasm. Suzuvchi qapqoqli rezervuar.
1-perila; 2-qo’zg’aluvchi narvon;
3-qo’zg’almaydigan narvon; 4-suzuvchi qapqoq; 5-zatvor; 6-tayanch ustun. 
Tomchi ko’rinishidagi rezervuarlar gazli fazada 0,04÷0,2 MPa ichki bosimga 
hisoblanadi va vakuum 0,005 MPa yengil bug’lanadigan neft mahsulotlari sarfsiz 
saqlanadi hamda rezervuarni to’ldirgan bug’lar atmosferaga chiqarib yuboriladi.
Qoplamalarni tayyorlash xususiyatiga muvofiq ikki turga bo’linadi: silliq tomchi 
ko’rinishida va ko’p torsli (ko’p qirrali) (16.10-rasm). Tomchi ko’rinishidagi 
rezervuarlarning hajmi 5000 – 6000 m
2
, ichki bosimi 0,075 MPa (0,75kgs/sm
2
). 
Ko’p gumbazli rezervuarlar ikkilamchi egrilikka ega bir nechta qoplamalarni 
kesimidan shakllanadi. Bu turdagi rezervuarlar 5000 – 20000 m
3
hajmda, ichki bosimi 
0,37 MPa. ga hisoblanadi. Tomchi ko’rinishidagi rezervuarlar nafas olish va oldindan 
himoyalovchi klapanlar, sathni o’lchash asboblari, harorat va bosimni o’lchash 
asboblari hamda qoyib oluvchi va to’kuvchi qurilmalar bilan ta’minlangan. 
Yopiq rezervuarlar
– tik shakldagi rezervuardan farqi zavodlardan o’rnatish 
joyiga tayyor holda olib kelinadi. Bu turdagi rezervuarlar neft mahsulotlarini tashish va 
saqlashda taqsimlovchi neft bazalarida va tarqatuvchi omborxonalarda qo’llaniladi. 
Rezervuarlar 0,07 MPa ichki bosimga va 0,001 MPa vakuumga hisob qilinadi hamda 5 

---

304 
– 100 m
3
hajmda tayyorlanadi. O’lchamlari temir yo’l transportida tashish shartidan 
kelib chiqib qo’llaniladi. 
Rezervuar konusli yoki tekis tubga ega bo’ladi. Rezervuar yer ustida tayanchga 
yoki yer ostida yer yuzasida 1,2 metrdan katta bo’lmagan chuqurlikka o’natiladi. NM
o’z oqimi bilan ta’minlash uchun rezervuarlar tayanchga o’rnatiladi. 
Gorizontal po’lat silindrli rezervuarlar (GPTSR) 10 m
3
dan 100 m
3
hajmda 
zavodda tayyorlanadi. Bunday sig’imdagi rezervuarlardan kon sharoitida ham, neftni 
qayta ishlaydigan zavodlarda foydalaniladi. Ba’zi holatlarda bir quvur uzatma orqali bir 
necha turdagi neft mahsulotlarini haydash to’g’ri kelganda, har bir turdagi mahsulot 
uchun alohida quvur uzatma qurish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo’lmaganligi 
uchun neft mahsulotlarini ketma-ket haydash usuli qo’llaniladi.
Bunday sharoitda bitta quvur uzatma orqali ketma-ket bir necha turdagi neft 
mahsulotlari haydaladi va ularni minimal aralashib ketishi hisobga olinadi va fizik-
kimyoviy xossalari bir-biriga yaqin bo’lishi talab qilinadi. Bitta quvur uzatma orqali 
tiniq neft mahsulotlari benzin, kerosin haydaladi hamda benzin va mazutni ham haydash 
maqsadga muvofiq bo’ladi. 
36.8-rasm. Tomchi ko’rinishli rezervuarlar. a-silliq; b-ko’p torsli. 
Ko’p holatlarda neft va neft mahsulotlarni haydashda ajratgich qo’llaniladi va 
ketma-ket haydaladi. Ajratgichlarning ikki xil turi qo’llaniladi suyuq va mexanik. 
Neft mahsulotlari uzoq masofaga tashilganda quvur uzatmalarda katta qiymatdagi 
gidravlik qarshiliklar paydo bo’ladi. Tashiladigan neft mahsulotlarining hajmiga bog’liq 
bo’lgan holda quvur uzatmalar uzunligi boyicha bir nechta qayta haydovchi NS.lar 
quriladi.
 
Rezervuarlarning barqaror va ko’chma idishlari har xil shaklda va o’lchamlarda 
har xil materiallardan tayyorlanadi. Rezervuarlar neft yoki neft mahsulot saqlaydigan 
eng muhim inshootlaridan biri bo’lib, u neft bazalarida, magistral neft uzatmalarida va 
neft mahsulotlari uzatmalarida qo’llaniladi.