O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

20.3. Elektr markazdan qochma quduq nasoslarini ishlatish 
Elektr markazdan qochma nasos (EMQN) qurilmasi – quduqdan suyuqlikni 
markazdan 
qochma 
nasos 
yordamida 
qazib 
olishda 
qo‘llaniladigan 
mexanizatsiyalashgan jihozlar majmuasidir. U to‘g‘ridan –to‘g‘ri botma elektr dvigatel 
bilan ulanadi va uning tarkibiga quyidagilar kiradi: 
- markazdan qochma nasosning pog‘onasi 50 tadan 600 tagacha; 
- maxsus dielektrik yog‘ bilan to‘ldirilgan asinxron elektr dvigateli; 
- elektr dvigatelning bo‘shlig‘ini qatlam muhitidan himoya qiluvchi protektor; 
- elektr dvigatelini transformator va boshqaruv stansiyasi bilan biriktiruvchi kabel 
chizig‘i. 
MQNning pag‘onasini tarkibiga ishchi g‘ildirakli yo‘ naltiruvchi apparat kiradi. 
Yo‘ naltiruvchi apparat nasosning silindr korpusiga tortiladi, ishchi g‘ildirak valga 
shponka orqali biriktiriladi va so‘nggida aylanadigan oraliq radial tayanchga va o‘qdagi 
tayanchga osiladi. Uning detallari maxsus cho‘yandan, bronzadan, korroziyaga va 
abrazivlikka chidamli bo‘lgan qotishmadan va polimer materiallaridan qo‘yma holatda 
tayyorlanadi. Nasosga erkin gazlarni kirib kelishini kamaytirish uchun gravitatsion, 
gidrosiklonli yoki markazdan qochma (sentrfuga) gaz ajratgichlari o‘rnatiladi.
Elektr dvigateli statordan tuzilgan bo‘lib, elektr texnik po‘latli paket bilan 
presslangan silindrik korpusdan, pazalarining oralig‘iga o‘ramlar joylashtiriladi va 
rotorning o‘qli tirgak valiga osiladi va valga po‘lat paket bilan mahkamlanadi, qisqa 
tutashuvchi o‘ramlar hamda paketlarning oralig‘iga radial tayanchlar joylashtiriladi.
Protektorning tarkibiga: 
- valning zichlamalari (chetki sirt, o‘rma, elastik);
- yog‘ning harorat ta’sirida kengayishini oldini oluvchi kompensatsiya tizimi, 
ba’zi bir holatlarda katta zichlikdagi gidravlik zatvor o‘rnatiladi. 
Uch o‘ramli bronlangan tekis yoki katta kesimli aylana kabel germetik holatida 
elektr dvigateliga o‘rnatiladi va undan keyin transformator orqali boshqaruv 
stansiyasiga ulanadi. Boshqaruv stansiyasi EMQNni qisqa tutashuvlardan elektrik 
himoya qiladi va nazoratini amalga oshiradi, ortiqcha yuklanishdan, kuchlanishni uzilib 
qolishidan, izolyatsiyaga beriladigan qarshilikni kamaytirish uchun xizmat qiladi. 
Transformator tarmoqdagi kuchlanishni ishchiga aylantiradi, ish rejimini tanlashda 
bosqichli boshqarishni amalga oshiradi. EMQNlarda aylantirish chastotasini pog‘onasiz 
rostlovchi chastotani rostlab bergich qo‘llaniladi va elektr dvigateldagi harorat hamda 

---

156 
ularning parametrlari to‘g‘risidagi va kuch beriladigan xavfsiz kattaliklarni signal 
orqali xavfsizligini ta’minlaydi. 
 
20.3- rasm. Elektr markazdan qochma (EMQN) nasos qurilmasi: 
1- elekt dvigatel; 2- protektor; 3- markazdan qochma nasos; 4- kabel; 5- quduq usti 
armaturasi; 6- transformator; 7- boshqaruv stansiyasi. 
EMQNning uzunligi 25–30m. bo‘ladi. EMQNni quduqqa tushirishda tik holatda 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri montaj qilinadi. Korpusning seksiyasi flanetslar, vallar-shletsali 
muftalar bilan biriktiriladi. Qurilma nasos-kompressor quvurlar yordamida belgilangan 
chuqurlikkacha tushiriladi, quduq ustidan germetikli kabel bilan quduqqa tushiriladi va
quduq usti armaturasiga osiladi. Kabel chizig‘i nasos–komressor quvuriga tashqi 
tomonidan belbog‘ bilan mahkamlanadi. EMQN ishlayotganda quduqdagi mahsulot 
NKQlari orqali yuqoriga uzatiladi. EMQNlarni NKQlarsiz va pakersiz hamda kabellarni 
mustahkamlash quvurlari orqali tushirib ishlatish kam holatlarda qo‘llaniladi. Neft 
quduqlarida EMQN ning uzatish unumdorligi 15-20 м
3
/kun.dan 1400-2000 
м
3
/kun.gacha, napori 2500-3000 m.gacha, elektr dvigatelining quvvati 500 kVt.gacha, 
kuchlanishi 2000V, haydaladigan muhitning harorati 180
0
С va bosimi 25 MPa.gacha 
bo‘ladi. EMQN suv olishda elektr dvigatelning to‘ldirilgan tarkibida va 5-50 ta 
pog‘onali, unumdorligi 3000 м
3
/kun, napori 1500 m, elektr dvigatelining quvvati 700 
kVt, kuchlanishi 3000V, suvning harorati 40
0
С.гача bo‘lganda qo‘llaniladi.