O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

) 
Kо‘ndalang kesim yuzasi
 
S – yuvish usuliga bog‘liq. 
25.2.Misol
. 
Yuvish usuli – tо‘g‘ri (13.1- jadval). Nasos-kompressor quvurning 
shartli diametri 48 mm, ichki diametri – 40,3 mm, NKQ ning tashqi diametri – 48,3 mm 
(3- ilova); ishlatish tizmasining shartli diametri 140 mm va ichki diametri 124,3 mm (2 
– ilov; hisob uchun kerakli quvurni diametri – quvurning devorini qalinligigai bog‘liq 
holda tanlanadi). Bunda chiquvchi oqimning tezligi
s
m
m
s
m
m
c
l
V
chiq
/
69
,
2
0013
,
0
/
0035
,
0
)
0403
,
0
(
4
/
5
,
3
2
2
2





Kiruvchi oqimning tezligi 

---

451 
s
m
m
s
m
m
c
l
V
kir
/
35
,
0
0099
,
0
/
0035
,
0
)
)
0483
,
0
(
)
124
,
0
((
4
/
5
,
3
2
2
2
2






1)
Qumlarni kо‘tarilish tezligi 
,
'
W
V
V
kir
t
ko


m/sek (25.12)
bu yerda,
t
ko
V
'
- qumlarni kо‘tarilish tezligi; 
kir
V
- suyuqlik oqimini kirish tezligi; 
W
- suyuqlikka qumni о‘rtacha erkin tushish tezligi zarrachaning diametriga 
bog‘liq holda eksperimental aniqlanadi. 
25.4-jadval
Suyuqlikka qumni tushish tezligini zarrachaning tezligiga bog‘liqligi 
Qumzarrachalarini diametri, mm 
0,3 
0,25 
0,2 
0,1 
0,01 
W , sm/sek 
3,12 
2,53 
1,95 0,65 0,007 
25.3 –misol. Qumning diametri 0,3 mm bо‘lganda qumni suyuqlikka erkin 
tushish tezligi W = 3,12 sm/sek (6.2-jadval). Qumni kо‘tarilish tezligi (tog‘ jinsini 
yuvilishi) 
yuv
V
= 0,35 m/sek – 0,0312 m/sek = 0,32 m/sek. 
2)
Yuvishda gidravlik yо‘qotilishni ( о‘lchov birligi – suv ustuni metrda, 
m.suv.ust) 
1
h
– yuvuvchi quvurlardagi naporni yо‘qotilishi: 
3
2
1
10
2







s
chiq
ich
g
V
D
H
h


, m
bu yerda, N – yuvuvchi quvurning uzunligi (taqriban quduqning chuqurligi teng qabul 
qilinadi), m; 
ich
D
- yuvuvchi suyuqlikning ichki diametri (NKQ), m; 
chiq
V
- quvurlardagi suyuqlik oqimining chiqish tezligi, m/sek; 
s

- suyuqlikning zichligi, kg/m3; 
λ - gidravlik qarshilik koeffitsiyenti (quvurning shartli diametriga bog‘liq holda
25.2- jadvaldan olinadi). 
13.4-misol. NKQning shartli diametri 48 mm bо‘lganda gidravlik qarshilik 
koeffitsiyenti λ = 0,040, bunda : 
732
10
1000
/
8
,
9
2
)
/
69
,
2
(
0403
,
0
2000
040
,
0
3
3
2
2
1








m
kg
s
m
s
m
m
m
h
m.suv.ust. 
3
2
.
.
2
10
g
2









s
kir
tash
ish
ichk
ish
V
d
D
H
h



m.suv.ust.
bu yerda, φ – suyuqlikning tarkibida qum bо‘lganligi uchun yо‘qotilishni kuchayishini 
hisobga oluvchi koeffitsiyent (φ – 1,12 ...1,2). 

---

452 
ichk
ish
D
.
– ishlatish tizmasi quvurining ichki diametri, m; 
tash
ish
d
.
- yuvuvchi quvurning tashqi diametri (NKQ), m. 
25.5-misol. Hisobda φ = 1,15 ga teng qabul qilamiz. 
5
,
7
10
1000
/
8
,
9
2
)
/
35
,
0
(
0483
,
0
124
,
0
2000
040
,
0
15
,
1
3
3
2
2
2










m
kg
c
m
c
m
m
m
h
m.suv.ust. 
Teskari yuvishda h
1 
va h
2 
gidravlik qarshilikni aniqlashda bir xil formuladan 
foydalaniladi, (25.4)formuladan kiruvchi oqimni,(25.5) formuladan esa chiquvchi 
oqimni aniqlashda foydalaniladi. 
h
3 
-quvurdagi va quvurning orqa fazosidagi kiruvchi oqimning tarkibida qumning 
mavjudligiga bog‘liq holda suyuqlik zichligini farqiga bog‘liq bо‘lgan qо‘shimcha 
naporni yо‘qotilishi:


3
с
3
10
1
1
1























kir
qum
c
V
W
f
l
F
m
h



mm..suv. ust.
(25.6). 
bu yerda: 
m
-qum zarrachalar oralig‘idagi bо‘shliq bо‘lib, shu bо‘shliqni suyuqlik 
egallagan,
m
= 0,3..0,45;
F
- mustahkamlash quvurining kesim yuzasi, m
2
;
l
- bir marta yuviladigan tiqinning balandligi ( l = 6 yoki 12 m); 
f
- halqa oralig‘ining kesim yuzasi, m
2
;
qum

- qumning zichligi (kvars qumi uchun
qum

= (2,65...2,7) t/m
3
). 
kir
V
- kiruvchi suyuqlik oqimining tezligi,m/sek; 
W
- qumni suyuqlikka erkin tushishini о‘rtacha tezligi bо‘lib, qum zarrasini 
diametriga bog‘liq ravishda aniqlanadi, m/sek. 
25.6 – misol
.
Ishlatish tizmasini kesim yuzasini
F
-ni hisoblaymiz; 
012
,
0
)
2
1243
,
0
(
14
,
3
2
2
.
.





m
R
F
ich
ish

m
2
. 
Halqa orqasi fazosini kesim yuzasi f quyidagi shaklda aniqlanadi: 


01
,
0
)
0483
,
0
124
,
0
(
4
4
2
2
2
.
2
.







m
m
d
D
f
tash
ish
ich
ish


m
2 
m = 0,35; l = 6 m; ρ
qum 
= 2700 kg/m
3
qabul qilamiz va unda 
83
,
6
10
1
)
/
35
,
0
/
0312
,
0
1
(
/
1000
/
2700
01
,
0
/
1000
6
012
,
0
)
35
,
0
1
(
3
3
3
2
3
2
3

















s
m
s
m
m
kg
m
kg
m
m
kg
m
m
h
mm.suv.ust 
h
4
va h
5 
naporning yо‘qotilishi bо‘lib, vertlyugdagi va shlangdagi napor 
suyuqlikni uzatish kattaliga bog‘liq bо‘ladi va tajriba yо‘li bilan aniqlanadi (25.4-
jadval). 
25.4 – jadval 
25.7-misol. 
Suyuqlikni uzatish kо‘rsatgichi Q = 3,5 l/sek bо‘lganda vertlyug 
va shlangdagi naporni yо‘qotilish h
4
+ h
5
=h
6
- nasadkadagi naporni yо‘qotilishi 
3
2
2
6
10
2







n
n
s
f
g
Q
h


 ( 25.7)
Q – sarf, l/sek 
3 
4 
5 
6 
8 
10 
15 
20 
h
4
+ h
5
, m.suv.ust. 
4 
8 
12 
17 
29 
50 
110 200 

---

453 
s

- suyuqlikning zichligi, kg/m3 ,
Q - suyuilikni uzatish sarfi, m
3
/sek;
n

= 0,9 – nasadkaning sarf koeffitsiyenti; 
n
f
- nasadkaning kesim yuzasi, m
3
. 

Nasadkalar bо‘lmaganda bunday yо‘qotilishlar hisoblanmaydi.

 
25.8-misol. 
Nasad kaning kesim yuzasini hioblaymiz. 
Nasadkaning diametri
 
01
,
0

n
d
m; 
000078
,
0
01
,
0
4
14
,
3
4
2
2





n
n
d
f

m
2
, bunda 
nasadkalardagi naporning yо‘qotilishi: 
5
,
122
10
)
000078
,
0
(
9
,
0
/
8
,
9
2
)
/
0035
,
0
(
/
1000
3
2
2
2
2
3
3
6








m
s
m
s
m
m
kg
h
m.suv.ust. 


6
1

h
-
yuvishda umumiy gidravlik yо‘qotilish

6
5
4

3
2
1
6
1
h
h
h
h
h
h
h







, 
m.suv.ust.
 (25.8)
25.9-misol. 
Umumiy gidravlik yо‘qotilishni aniqlaymiz 

874,83
=

122,5
+
6
+
6,83
+
7,5
+
732
6
1


h
m.suv.ust. 
Yuvilgan tog‘ jinslarini yer ustiga olib chiqish uchun kerakli vaqtni aniqlaymiz 

tez
t
ko
V
H
Т
.
'

 
bu yerda:
tez
t
ko
V
.
'
- yuvilgan tog‘ jinslarini kо‘tarish tezligi. 

7
,
1

6250
/
32
,
0
2000
.
'




sek
sek
m
m
V
H
Т
tez
t
ko
 soat. 

6
1
h
va Q ni aniqlangan qiymatlari bо‘yicha nasos tanlanadi (4-ilova). 
Agar nasos oldindan tanlangan bо‘lsa u holda (2 punkt 0, tanlangan nasosning 
ishchi tavsifi bilan hisoblab topilgan qiymatlarni mosligi tekshiriladi. 
Agarda mos kelmaganda quyidagi yechim qо‘llaniladi: 
a) boshqa nasos qabul qilinadi; 
v) yuvuvchi tizimning tavsiflari aniqlashtiriladi va gidravlik tizim qaytadan 
hisoblanadi hamda mos bо‘lgan nasos tanlanadi. 
25.10–misol.
Oldin 
tanlangan 
nasos 
bо‘yicha 
olingan 
tavsiflar

6
1
h
= 874,83 m.suv.ust. = 87,4 atm = 8,7 MPa, Q = 3,5 l/sek. 4 – ilovadan porshenli 
nasosni 9 TM tanlaymiz va u yuvish shartlarini qoniqtiradi. 
Bosim: minimal, MPa – 7,5 ; maksimal, MPa – 32.
Quduqdagi qumni yuvish uchun jihozlarni va asboblarni tanlaymiz. 
Jihozlar va asboblar quyidagi parametrlari bо‘yicha 4, 5, 6, 7, 8, 9 –ilovalardan 
tanlanadi: 
a) kо‘taruvchi qurilma – yuk kо‘taruvchanligi bо‘yicha; 
b) yuvuvchi nasos – bosimi va uzatuvchanligi bо‘yicha; 

---

454 
v) burash uchun kalitlar – NKQ ni burab bо‘shatish (qulda va mexanik) – yuk 
kо‘taruvchanligi bо‘yicha va NKQning shartli diametri bо‘yicha; 
g) vertlyug – yuk kо‘taruvchanligi va NKQning shartli diametri bо‘yicha; 
d) elevator - yuk kо‘taruvchanligi va NKQning shartli diametri bо‘yicha. 
Shunday qilib , yuvish jarayonida osiladigan NKQ birikmasida suyuqlik bо‘ladi, 
shuning uchun yuk kо‘taruvchanligi aniqlashtiriladi: 
)
1
(
0
0





G
G
,
bu yerda: G - tananing suyuqlikdagi og‘irligi; 
G
0
- tananing havodagi og‘irligi;
γ
0
- tana materialinin solitirma og‘irligi ( pо‘lat quvur uchun γ
0
= 7,85 g/sm
3
) 
γ – suyuqlikning olishtirma og‘irligi (γ = 1 g/sm
3
). 
Quvurning massasi tо‘g‘risidagi ma’lumotlar 3-ilovadan olinadi. 
25.11-misol
. 
NKQning shartli diametri 48 mm va bir metr quvurning og‘irligi 
4,4kg hamda muftadagi og‘irlikni 0,4 kg.ga oshishishini hisobga olib (3-ilova) quvur 
tizmasini havoda yuk kо‘taraoluvchanligini aniqlaymiz.
G
0
 = 2000 
.
(4.4 kg + 0,4 kg) = 14400 kg = 14,4 t. 
Topilgan yuk kо‘taraoluvchanlikni aniqlashtiramiz 
57
,
12
)
/
85
,
7
/
1
1
(
4
,
14
3
3




sm
g
sm
g
G
t. 
Shunday qilib hisoblangan yuvish tizimi uchun quyidagi jihozlarni 25.5 – 
jadvaldan qabul qilamiz. 
6.3.“Neft quduqlaridagi qum tiqinlarini bartaraflash” mavzusi bо‘yicha 
referat tayyorlash.
25.5- jadval 
Yuvish orqali qum tiqinlarini bartaraflash uchun tanlangan jihozlar 
Jihozlar 
Turlari
 
Qisqacha texnik tavsifi 
Nasos
 
Porshenli nasos 9 
TM (tarkibida 
UNB-160-32) 
Bosim: 
minimal, MPa – 7,5
 
maksimal, MPa – 32 
Uzatishi:
 
minimal, l/sek – 3,5
 
maksimal, l/sek – 15,6
 
Kо‘taruvchi 
qurilma
 
APRS-32
 
Ilgakka ruxsat etilgan yuk – 32 t
 
Kalitlar
 
APR-2VB
 
Maksimal yuk kо‘tarishi – 80 t
 
Quvurning shartli diametri – 48 mm
 
Vertlyug
 
VP50-160
 
Yuk kо‘taruvchanligi – 50 t
 
Stvolning diametri – 73 mm
 
Ishchi bosim – 16 MPa
 
Elevator
 
EXL-60-15
 
Yuk kо‘taruvchanligi – 15 t
 
Quvurning shartli diametri – 60 mm
 

---

455 
Mustaqil tekshirish savollari. 
1.
 
Tо‘g‘ri va teskari usulda yuvishni afzalligi va kamchiliklarini izohlab bering. 
2.
 
Quduqlarni ta’mirlashda qо‘llaniladigan kо‘taruvchi qurilmalar tо‘g‘risida 
ma’lumot bering. 
3.
 
Quduqlarga jihozlarni va uskunalarni tushirish – kо‘tarish jarayonlarini 
izohlang
.