O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

36.2. Neft, gaz va neft mahsulotlarini saqlash idishlari 
 
Neft, gaz va neft mahsulotlarini saqlashda ko’p sonli idishlar, rezervuarlardan 
foydalaniladi. Mahsulotni saqlash tarkibiga muvofiq xom-ashyoli oraliq va tayyor 
mahsulot rezervuarlari bir-biridan farqlanadi. Xom-ashyoni va tayyor mahsulotni 
saqlash rezervuarlarining texnologik qurilmasi, sanoat va ishchi binolardan uzoqroqda 
joylashtiriladi. Oraliq rezervuarlar parki shu qurilmalarga yaqin joyda ya’ni, mahsulot 
ishlatiladigan joyda joylashtiriladi. Neft xom-ashyosi katta yer osti va yarim yer osti 

---

297 
temir betonli ichki yuzasi esa metall bilan qoplangan va qoplanmagan rezervuarlarda 
saqlanadi. Temir betonli yer osti rezervuarlarning asosiy qulayliklari quyidagicha: 
metall tejaladi, yengil uchuvchan xom-ashyoning quyosh nuri ta’sirida bug’lanishi
kamayadi, yong’in va niqoblash xususiyatlariga egaligidir. Metall idishlar qoidaga 
muvofiq ulardan foydalanishni osonlashtirishni ta’minlash uchun yer ostida saqlanadi.
Quriladigan idishlarning soni va hajmi zavodning xom-ashyo va mahsulot boyicha 
kunlik ishlab chiqarish quvvatiga, bir vaqtda saqlanadigan mahsulotlar miqdoriga, 
xom-ashyo va mahsulotlarni saqlash muddatiga bog’liq holda hisoblab topiladi. Neft va 
gaz xom-ashyo rezervuarlarining hajmi xom-ashyoning 5–7 kunlik zaxirasiga nisbatan 
hisoblanadi; oraliq mahsulotlarning rezervuarlari uchun 16-48 soatlik zaxira; tayyor 
mahsulotlar rezervuarlari parki tayyor mahsulotni 15-20 sutka saqlanishini ta’minlash
kerak. 
36.2-rasm. Suyultirilgan gazlar va yengil benzin fraktsiyalarini saqlash idishlari: 
a-tik; b-gorizontal; 1-korpus; 2-tayanch; 3-lyuk; 4- shtutserlar. 
Tanlangan idishlarning o’lchamlari quyidagi normalarga mos keladi. Foydali 
to’liq va hajm, ichki diametr, maksimal ishchi bosim va harorat, qoyishning maksimal 
balandligi va hakozolar. 
Idishlarning konstruktsiyalari ko’p faktorlarga bog’liq ravishda aniqlanadi, ular 
orasida asosiylari kimyoviy va fizikaviy xususiyatlar, idishlar ichidagi suyuqlik va gaz 
bosimining harorati hisoblanadi. 
Siqilgan gaz va benzinning yengil fraktsiyasi fundamentga o’rnatilgan, gorizontal 
yoki tik silindrsimon idishlarda saqlanadi. Shunday idishlarda kimyoviy faol moddalar 
saqlanadi. 
Bunday idishlarning ichki yuzasi korroziyaga qarshi qatlam bilan qoplanadi. 
Diametri 1,4 m bo’lgan gorizontal idishlar lyuklarning ichki qismida odamlar tushib 
chiqishi uchun narvoncha joylashtiriladi. Idishlarni quyosh nuridan himoya qilish uchun 
tashqi yuzasi oq boyoqqa boyaladi yoki ayrim holatlarda soyabon bilan himoya qilinadi. 

---

298