O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

Erigan gaz tarzi -
bu tarzda neft quduqlar tubiga asosan neft tarkibida erigan 
gazning harakatlanishi tufayli o`sha harakati natijasida uzi bilan neft tomchilarini birga 
olib ketishi xisobiga oqib keladi. Kurinib turibdiki, bu tarzda na cheka suvlari, na gaz 
duppisi neftning harakatiga qumak bermaydi. Bu xolatda kuvvat juda kam. Shuning 
uchun bu tarzda dastlabki quduqlar favvora bermaydi, quduqlardagi suyuqlik quduq 
ichida buladi va chukur nasoslar tushirish natijasida olinadi. Aksariyat erigan gaz tarzi 
taranglik suv siquvi tarzida uyum ma’lum bir muddat ishlagandan sung Qatlam bosimi 
neftning tuyinganlik bosimiga yetib kelgach, neft tarkibidagi gazlarning uning ichidan 
ajralib chikishi natijasida xosil bo‘lgan energiya xisobiga harakatga keladi. Qatlamning 
ishlash tarzi erigan gaz tarziga aylanadi. Bunday xollarda cheka suvlar biroz faolrok 
bulsa, aralash tarz xosil buladi, agar ular juda passiv bulsa erigan gaz tarzining uzi 
xosil buladi va uning energiyasi tezlikda tugaydi. Shuning uchun ham bu tarzdagi neft 
beruvchanlik koeffitsiyenti juda past buladi. Agar kollektorlik xususiyatlari qatlamda 
yaxshi bulsa hamda neft ancha suyuk va kazilgan quduqlar zichligi ancha yuqori bulsa, 
neft beruvchanlik koeffitsiyenti 0,3 atrofida bulishi mumkin, aks xolda ukoeffitsiyent 
0,15-0,2 atrofida koladi. 
Bunday tarzda ishglovchi uyumlar albatta qatlamda neft kazib chiqarishning 
boshqa mavjud usullari kullaniladi. Chunonchi, qatlamda neftlar kuyuk bulsa, Qatlam 
sharoitida neftni yokish (Qatlam ichrayonish) yaxshi natijalar beradi. Undan tashqari 
qatlamga suv xaydash va boshqa usullar ham kullanilishi maksadga muvofikdir. 
Respublikamizdagi kupgina konlardagi ish tarzi erigna gaz tarziga
mansubbulib, ularni kazib olishda yetarli tajriba tuplangan. Bunday konlar sirasiga 
Apsheron koni ham (Maykon xududi) kiradi. 
Gravitatsion tarz - 
bu tarzda qatlamning harakatlantirish kuchi fakat uning 
gravitatsion (yer tortish) kuchi bulib, suyuqlik past tomoniga karab okishiga asoslangan. 
Bunday harakatda neft uyumiga na suv va na gaz qumak bermaydi. Shu sababli bu 
tarzdagi uyum eng past darajadagi neft beruvchanlik koeffitsiyentiga ega buladi, chunki 
qatlamdagi neft fakat past tomonga karab gravitatsion kuch evaziga oqib tusha 
boshlagani xisobiga maxsulot olinadi. Bu xolatda aksariyat Qatlam buylab gorizonta 
lyoki Qatlam yotishiga parallel quduqlar qazish maqsadga muvofiq bo`lib, uning past 
qismidan yig`ilgan neftni olish imkoni bo`ladi. 
Bunday qatlamlarda shaxta usuli bilan neft chiqarish usulidan ham foydalanish 
mumkin. Bunday uyumlarda neft beruvchanlik 0,1-0,15 dan ortmaydi. Bu uyumlarda 
neft chiqarishning sun’iy usullarini qo`llash ham ancha murakkabdir. Sharoitning 
taqozosiga qarab ish yuritilsa, maqsadga muvofiq buladi. Bunday uyumlar misolida 

---

284 
Udmurt avtonom respublikasi xududidagi Uxta konida shaxta usuli bilan neft qazib 
chiqarish ishlari yo`lga qo`yilganligi ma’lum. Bunday tarzda ishlovchi konlar avval 
boshqa tarzda ishlagan bo`lib, uning oxirgi ishlash davrida Ushbu tarzga o`tib `olganligi 
aksariyat xollarda kuzatiladi.