O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

III. Yangi mavzu rejasi: 
G’arbiy Osiyo xalqlar etnogenez va etnik tarixi. 
Xo’jaligi va ijtimoiy turmushi. 
Moddiy va ma’naviy madaniyati. 
Yangi mavzu qisqa bayoni: 
1. G’arbiy Osiyo tabiiy geografik va tarixiy etnologik jixatdan ancha murakkab va xilma –xildir. 
Hozirgi davrda 6 mln. kv. km bo’lib, 17 ta katta-kichik davlatlardan iborat. Eng yiriklari 
Turkiy(61,4mln), Eron (61,3 mln), Iroq (20,6 mln), Afg’oniston (18,4mln), Saudiya Arabiston 
(18,5mln) va hakazolar.
Antropologik jihatdan G’arbiy Osiyoliklar asosan katta YEvropoid irқiga oid bo’lib, qisman negr-
xabashlar, Afg’onistonda mongoloid-xazoralar ham yashaydilar.
2. G’arbiy Osiyoning lingvistik tuzilishi jixatidan: hind-evropa, semit-xamit, va oltoy til oilalariga 
oid eron guruhi mavjud.Mazkur regionda joylashgan 12 ta arab mamlakatlarida yashovchi xalqlar 
qo’shni Isroil,Turkiya va Erondagi arablar semit tillarida so’zlashadilar.
 
Ammo G’arbiy Osiyodagi 
hozirgi til turkumlarining bittasi ham mahalliy tub tillariga kirmaydi. Hind-evropa, semit-xamit va 
turk tillari kirib kelgunga qadar bu hududda qadimgi davlatlarda uzoq o’tmishda yoqolib ketgan 
tillar tarqalgan edi. Shulardan tarixda ma’lumki shumer, kassit,lulibey kaspiy, kavkaz tillariga yaqin 
bo’lgan xatti, xurrit va urartu tillaridir.Mazkur tillarining pado bo’lishi, tarqalishi va joylanishi 
bilan maxalliy xalqlarning etnogenezi va etnik tarixi bilan bevosita bog’lanib ketgan.
3. 
G’arbiy
 
Osiyoliklarning xo’jaligi faoliyati dastavval suғorma dexqonchilikka asoslangan. Ular 
o’z yerlarini daryolardan ariq va kanallar orqali, maxsus quduqlar qazib chig’iriqlar orqali 
sug’oradilar. Eron va Afғonistonda lalmiga don ham ekilgan. Asosiy qishloq xo’jaligi ekinlari 
boshoqli donlar, xurmo, sholi, tsitruslar, poliz ekinlaridir. Turkiya, Eron, Afg’onistonda paxta, 
tamaki, bog’dorchilik muhim o’rin egallaydi. Masalan Iroq jahon xurmo eksportining 80 foizini 
tashkil qiladi. Bu sohada Saudiya Arabistonda 70 ga yaqin xurmo turi mavjud bo’lib, ulardan har 
yili 250 ming tonna hosil olinadi. Ғarbiy Osiyo jahonning eng qadimiy madaniyat uchoqlaridan
biri bo’lgan. Falastinda eramizdan avvalgi IX-VIII ming yilliklaridayoq dehqonchilik va 
chorvachilik rivojlana boshlagan. An’anaviy xo’jalik sohasi hisoblangan xunarmandchilik barcha 
G’arbiy Osiyo xalqlarida rivojlangan. Xozirda ularning hayotida misgarlik, temirchilik, zargarlik, 

---

kulolchilik, ipakchilik, ip yigiruv va to’qimachilik muhim o’rinni egallaydi. Musulmonlarning 
ma’ishiy oilaviy turmushi shariatga asoslangan. Nikox masalalari ota onalar ixtiyorida bo’lgan.
4.
G’arbiy Osiyo xalqlarining ko’pchilik qismi qishloqlarda yashaydi. Qishloqlarning ko’pi yirik 
bo’lsada, uylari tartibsiz, rejasiz qurilgan. Qishloq markazida bozor, masjid, qahvaxona, choyxona, 
boshqaruv muassasalari joylashgan. Toғlik hududlarda uylar tosh, vohalarda guvala, xom 
g’ishtlardan, paxsadan quriladi. G’arbiy Osiyoda hozirgi paytgacha ma’lum sondagi ko’chmanchi 
va yarim ko’chmanchi chorvador xalqlar yashaydi.Arab badaviylar yozgi yaylovlarda yuzlab 
chodirlartikiladi. Texnika va aloqa vositalari o’ta zamonaviy bo’lsada, an’anaviy xo’jaligi o’z 
ahamiyatini yo’qotmay kelmoqda. G’arbiy Osiyo aholisi uy honadonlari to’rtburchak shaklida 
qurilib (ichkari va tashqari) 2 qismga bo’linadi. Uy jihozlari bo’yra-kigiz, gilam, taxta krovatlar, 
sandiqlardan iborat. 
Kiyimlari. Erkaklar beldan pastga tushadigan ko’ylak keng ishton, chopon, yaktaklar, turli 
bosh kiyimlari kiyishadi.Ayollar esa to’pig’igacha ko’ylak, uzun tor lozim, ustilariga shuniningdek 
turli yaktak ko’rinishidagi kiyimlar kiyishgan.
Xalq og’zaki ijodi ham ancha rivojlangan. G’arbiy Osiyo xalqlari folklori nihoyatda boy. 
Jahon madaniyati durdonalaridan hisoblangan “Ming bir kecha” ertaklari shu hududda yaratilgan. 
Dinlari:islom(sunna va shia mazhablari, xristianlik, buddizm) mavjud.