O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika instetuti «tillar» fakulteti

 
deyiladi. Magnit mili uchlari yaqinida joylashgan ikki nuqtada 
magnit kuchlanishi katta bo’lib, ular 
magnit milining qutblari
 
deyiladi. Erkin 
holdagi magnit milida bu qutblardan o’tuvchi to’g’ri chiziq bir uchi bilan shimolni, 
ikkinchisi bilan janubni ko’rsatadi.
Yer sirtidan o’tkazilgan magnit meridianlari Yerning magnit qutblarida 
tutashadi. Yerning magnit qutblari geografik qutblar bilan to’g’ri kelmagani sababli, 
magnit meridianlari geografik meridianlarga to’g’ri kelmaydi. 
6-rasmda P nuqtadan 
SH-J
haqiqiy meridian yo’nalishi va 
SHm 
va
 Jm 
magnit 
meridian yo’nalishi o’tgan bo’lsin. 

---

Bular orasidagi 
SHPSHm
burchagi magnit milining og’ishi bo’lib, u 
d 
bilan 
belgilanadi. Agar magnit meridiani (yoki magnit mili) haqiqiy meridiandan sharqqa 
og’sa, magnit milining og’ishi sharqiy deyilib, (+) belgi qo’yiladi, g’arbga og’sa, 
g’arbiy deyilib, o’nga (–) belgisi qo’yiladi. Ular orasidagi munosabat 5-
rasmga asosan quyidagiga teng:
A = A
m
yoki d
Azimut xalqali bussol yordamida joydagi chiziqlarning magnit azimutlari, 
rumb xalqali bussol yordamida magnit rumblari o’lchanadi. Magnit meridianiga 
nisbatan o’lchangan magnit azimuti va magnit rumbi orientirlash burchaklari 
hisoblanadi. Magnit azimuti 
A
m
ham haqiqiy azimutga o’xshab soat mili yo’li 
bo’yicha 0° dan 360° gacha o’lchanadi. Magnit milining og’ishi turli joyda turli 
qiymatda bo’ladi. Magnit anamaliyasi bo’lgan hududlarda magnit milidan 
foydalanish mumkin emas. Magnit milining og’ishi bir joyda hamisha bir qiymatda 
bo’lmay, asta-sekin o’zgarib turadi, o’zgarish yillik va asriy bo’ladi. Og’ish bir 
kecha-kunduz davomida ham o’zgarib turadi, bunga kunlik o’zgarish deyilib, u 15'
 
atrofida, ba’zan undan ham katta bo’ladi. Shunga binoan magnit mili magnit 
meridianining yo’nalishini taxminan ko’rsatadi. Davlat ahamiyatiga ega bo’lmagan 
s’yomkalar uchun boshlang’ich chiziq yo’nalishini magnit mili bilan o’lchasa 
bo’ladi. 
Magnit mili og’ish qiymati haqidagi ma’lumotni berilgan hudud bo’yicha 
meteostansiyalardan olinadi, chunki meteostansiyalar magnit og’ishini doimiy 
kuzatib, hisoblab borishadi. Topografik kartalarning pastki chap qismida karta 
tuzilgan hudud uchun magnit milining o’rtacha og’ish qiymati ko’rsatiladi. 
Agar g va d qiymatlari berilgan bo’lsa, direktsion burchak va magnit azimuti 
orasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalanadi: 
A 
=
 
a + g ,
 
Am 
=
 A – d
, 
bundan 
a =
 Am – 
(g
 – d
). 

---

bu yerda 
g 
va
 d
ishoralari hisobga olinishi kerak. Orientirlash burchaklari plan 
olish ishlarida qo’llaniladi va kompas, bussol, astralyabiya, ekker, teodolit, 
ganiometr asboblari bilan o’lchanadi.
RA – 1-2;
AA – 1-10;
QA – 1-9;
IM – 1-2