O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi davlat universiteti egamberdiuev muhammad orziqulovich

III bob. Insolyatsion passiv quyosh isitish tizimlarining samaradorligini 
oshirishda reflektorning optimal burchagini aniqlashning hisobi va tadqiqi 
1. Yassi nur qaytatirgichli insolyatsion passiv quyosh isitish tizimining 
samaradorligi……………………………………………………………… 55-58 
2. Sharnirli harakatlanuvchan yassi nur qaytargichli insolyatsion passiv quyoshli 
isitish tizimlarining parametrlarini hisoblash …………………………… 58-61 
3. Harakatlanuvchan yassi nur qaytargichli insolyatsion passiv quyoshli isitish 
tizimlarining issiqlik samaradorligini aniqlash…………………………… 62-72 
III bob bo‘yicha xulosa……………………………………………………72 
Xulosa
...........................................................................................................73-74 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 
.........................................................75-78

---

3 
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi. 
Sanoat va qishloq xo‗jaligi texnologik jarayonlari, isitish va 
issiq suv ta‘minoti hamda havoni mu‘tadillash uchun past va o‗rta temperaturali issiqlik ishlab 
chiqarish quyosh energiyasidan foydalanishning asosiy yo‗nalishlaridan biridir. Respublika 
yoqilg‗i-energetik balansi hisobidagi energiya miqdorining 25% isitish va issiq suv 
ta‘minotida iste‘mol qilinadi. Shuningdek, respublikaning radiatsiya-iqlim sharoitida isitish va 
issiq suv ta‘minoti uchun quyosh energiyasidan foydalanish texnikaviy va iqtisodiy nuktai 
nazardan eng samarali hisoblanadi. 
Eng qulay iqlim sharoitiga ega bo‗lgan janubiy mintakalarda uy-joy-kommunal ho‗jalik 
sohasida iste‘mol qilinadigan umumiy issiqlik miqdorining 50...70% issiq suv ta‘minotida 
ishlatiladi. Individual xo‗jaliklar rivojlanishi bilan quyosh qurilmalariga (avtonom va 
ekologik toza energiya manbai sifatida) bo‗lgan talab ortib boradi. 
Quyosh qurilmalari kommunal-xo‗jaliklarda, shaxsiy uylarda, madaniy va maishiy 
xizmat hamda davolash muassasalarida keng kullaniladi. Shuning bilan birga issiq suv 
ta‘minot darajasi turmush tarzini belgilaydi va insonlarning yashash sharoiti yaxshilangan sari 
issiq suv iste‘moliga bo‗lgan talab ortib boradi. An‘anaviy energiya manbalardan uzoqda 
joylashgan mintakalarda quyosh kurilmalaridan keng foydalanish energetik, ekologik va 
sotsial axamiyatga ega. 
Quyosh energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirish va undan foydalanish sohasidagi 
jahon tajribasiga ko‗ra past haroratli iste‘molchilarning samarali issiqlik ta‘minoti 
tizimlaridan biri passiv isitish tizimlaridir. Passiv quyoshli isitish tizimlari ichida avvalo 
o‗zining konstruktiv yechimlari nuqtai nazardan oddiyligi bilan ajralib turadigan insolyatsion 
passiv tizimlar eng katta amaliy qiziqish kasb etadi.
Insolyatsion passiv quyoshli isitish tizimlarida quyosh nurlari isitiladigan xonaga 
uning o‗lchamlari odatdagidan kattaroq bo‗lgan derazasi ya‘ni shaffof to‗siqlari orqali kirib 
uning nur qabul qiluvchi va issiqlik jamlovchi qurilmalari vazifasini o‗tovchi ichki jixozlari 
tomonidan yutiladi va issiqlikka aylanadi. Bu turdagi quyoshli isitish tizimlari eng yuqori 
issiqlik samaradorligiga ega bo‗lishi bilan birga nobarqaror harorat rejimi, kechki paytlarda 
shaffof to‗siqlar orqali issiqlik yo‗qotilishini kamaytirish uchun yordamchi moslamalarning 
talab etilishi va kunduzgi paytlarda ro‗y berishi mumkin bo‗lgan issiqlik va yorug‗lik 
diskomforti holatlari kabi bir qator kamchiliklarga ham ega.
Insolyatsion passiv quyoshli isitish tizimlarining yuqorida ko‗rsatilgan kamchiliklari 
ularda quyosh nurlanishi kollektori va xonaning ichki isitish jihozlari funksiyalarini o‗zida 
mujassamlashtirgan va shaffof to‗siq yonida o‗rnatilgan qisqa muddatli issiqlik 
jamlagichlardan foydalanish hisobiga ma‘lum darajada bartaraf qilinishi mumkin. Mazkur 

---

4 
tipdagi quyoshli isitish tizimlarining elementdarini shu tarzda joylashtirish natijasida quyosh 
nurlanishi kollektori va issiqlik jamlagich sirtidan tarqalayotgan issiqlik atrof muhitga 
yo‗qolmasdan foydali energiya sifatida isitiladigan xonaga beriladi. Isitiladigan xonaga 
kiradigan quyosh nurlanishi energiyasi miqdorini unga tashqi tomondan o‗rnatilgan va shaffof 
to‗siqning pastki asosiga sharnirli biriktirilgan harakatlanuvchan yassi nur qaytargich 
yordamida qo‗shimcha yoritish hisobiga oshirilishi mumkin.
Yuqorida ko‗rsatilgan tizimlarning Markaziy Osiyo mamlakatlari iqlim sharoitlarida 
real imkoniyatlarini aniqlash katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Mazkur masala bizning 
Respublikamiz uchun ham dolzarb bo‗lib, uning hal qilinishi insolyatsion passiv quyoshli 
isitish tizimlarining asosiy elementlarini o‗zaro joylashtirishning oqilona konstruktiv 
yechimlarini tanlash, ularning asosiy parametrlarini optimallashtirish va bajarilgan hisobiy-
optimizatsion tadqiqotlarning haqqoniyligini tajribaviy tekshirishga olib kelinadi.