O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat univirsiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Rasm -12. Lyuksmetr Yu -116 ning umumiy ko’rinishi 

 

Har  bir  shkalada  nuqtalar  bilan  o’lchov  diapazonining  boshla-nishi  ko’rsatilgan;  0-100  shkalasida 

bu  nuqta  20  belgisining,  0-30  shkalasida  esa  5  belgisining  ustida  joylashgan  asbob  strelkaning  nol 

holatiga  keltirish  imkonini  beruvchi  korrektorga  ega.  Selenli  foto-elementining  asbobga  ulash  joyi 

korpusning  yondevorida  joylash-gan.  Fotoelement  plasmassadan  yasalgan  korpus  ichida  bo’lib, 

o’lchovchi  asbobga  rozetkali  shnur  yordamida  birikadi,  bu  o’z  navbatida  birikish  polyarligi  to’g’ri 

bo’lishini ta‘minlaydi /mabodo teskari ulansa asbob ko’rsatmaydi/. 

Asbobning  xatolikni  kamaytirish  maqsadida,  fotoelement,  yorug’lik  tarqatuvchi  o`q, 

plastmassadan  ishlangan  yarim  sfera  shaklidagi  qoplama  va  shaffof  bo’lmagan  plastmassa  halqa  bilan 

ta‘minlangan  “K”  harfi  bilan  belgilangan  qoplama  alohida  qo’llanmay,  “M”,  “R”,  “T”  harflari  bilan 

belgilangan  qoplama-lardan  biri  bilan  birgalikda  qo’llanadi.  Bu  uch  qoplamadan  har  biri “K”  qoplamasi 

bilan  birga  uchta  yorug’lik  yutuvchi  hosil  qiladi.  Bundan  maqsad,  asbobning  o’lchash  diapozonini  mos 

ravishda    10,  100,  1000  marta  oshirishdir.  Asbobni  ishga  tayyorlash  maqsadida  uni  gorizontal  holatga 

strelkani esa nol holatiga keltiring. Bu ish fotoelement asbobdan uzib qo’yilgan holatda bajariladi.  

Yorug‘likni  kuchini  o‘lchaydigan  asbob  lyuksimetr  hisob-lanadi.  U  sun’iy  va  tabiiy  yorug‘likni 

o‘lchaydi va birligi lyuks deb ataladi.  

Tabiiy  yorug’likda,  sexlardagi  yoritilganlik  juda  keng  chega-ralarda  o’zgaradi.  Bu  o’zgarishlar 

kunning vaqti, yilning fasli, joyning geografik kengligi, meteorologik omillari, yer yuzasining nur qaytarish 

xususiyati  va  boshqalar  bilan  belgilanadi.  Shuning  uchun  tabiiy  yorug’likni  ish  joylarida 

yoritilganliknininig  absolyut  kattaligi  sifatida  ifodalash  mumkin.  Tabiiy  yoritilganlikni  me‘yor-lovchi 

kattalik sifatida, nisbiy kattalik bo’lishi tabiiy yoritilganlik koeffitsienti qabul qilingan. Bu ishlab chiqarish 

xonasi  ichidagi  yoritilganlikni  /Yei/,  shu  vaqtining  o’zida  tashqarida  gorizantal  yuzada  o’lchangan  

yoritilganlikka /Yet/ nisbati bilan foizlarda o’lchanadigan kattalikdir. 

T

100 %

N

E

e

E



