О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

rezba qirqish, tish qirqish
 
xillariga bo‟linadi. Materiallarni kesib ishlash usullari odamlarga 
juda qadimdan ma„lum, XII asrdayoq hunarmandlar qurol – aslaha ishlab chiqarishda qo‟l bilan 
ishlatiladigan parmalash, tokarlik va boshqa stanoklardan foydalanganlar. Shu davrdan boshlab 

---

materiallarni kesib ishlash jarayoni o‟rganila boshlandi. Bu borada rus olimlaridan 
I.A.Timening ishlari alohida o‟rin tutadi. U, 1870 yilda nashr etilgan asarida («Soprativlenie 
metallov i dereva rezaniyu») materiallarni kesib ishlashda qirindining ajralish qonuniyatini 
tushuntirdi. 1893 yilda K.A.Zvorikin kesish kuchini o‟lchovchi gidravlik dinamometr yaratdi. 
Buyuk sarkardalardan A.Temur va Z.M.Bobur davrida ham to‟p otuvchi 
zambaraklar tayyorlashda kesish usullaridan foydalanishgan. 
1912 yilda Ya.G.Usachev kesish jarayonida keskichning turli joylardagi haroratini termopara 
yordamida o‟lchadi va strukturalarini o‟rgandi. 
Hozirda mustaqil O‟zbekistonimizning mashinasozlik zavodlarida (Navoiy shahrida) 
har xil stanoklar ilg‟or texnologiya bo‟yicha tuzilgan dastur asosida boshqariladigan, yarim 
avtomatikaviy va avtomatik ishlaydigan turli xil stanoklarni ishlab chiqarish yo‟lga qo‟yildi. 
Kesish jarayonidagi elektorofizik, fizik-kimyoviy va mexanik jarayonlarni o‟rganish natijasida 
elektroerrozion, elektr – kimyoviy, ultratovush yordamida va boshqa ishlov berish usullari 
yaratildi va natijada juda qattiq materiallarni tegishli darajada ishlashga erishildi. 
 
2. Kesish jarayoning turlari 
Kesish jarayonining asosiy uchta turi bor. 
 
Kesib ajratish
.
Kesish jarayonining bu turi pona shaklidagi asbob bilan bajariladi, 
bunda material ikki bo‟lakka bo‟linadi (37-rasm). 
Ta„sir ettiriladigan kuch kesuvchi asbob tanasidan o‟tib, o‟tkirlik burchagi β ni teng 
ikkiga bo‟ladi. 
37-rasm. Kesish jarayonini pona shaklidagi asbob bilan ikki bo‟lakka bo‟lish. 
38-rasm. Kesish jarayonini ikkita kesish asbobi yordamida ikkita bo‟lakka bo‟lish.