O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Ivariant
IIvariant
IIIvariant
1. Sirkulni yigish va sharnir 
o`qini parchinlash
 
Sirkulni yigish va sharnir 
o`qini parchinlash
 
Oyoqlarni ishchi qismini toblash
 
2. Sharnirni egovlash 
Oyoqlarni ishchi qismini 
toblash 
Sirkulni yigish va sharnir o`qini 
parchinlash
 
3. Oyoqlarni ishchi qismini 
toblash 
Sharnirni egovlash. 
Sharnirni egovlash.
 
O`qituvchi har bir mashg’ulotning mazmunini oldindan bilsa, o`quvchilarni aniqlash 
va ular oldiga o`tilgan materialni taqrorlashga doir topshiriq qo`yish imkoniga ega bo`ladi. 
Yuqorida ko`rsatilgan barcha ishlar natijasida navbatdagi temani o`rganishni kalendar reja 
tuzilishi ham mumkin. 
O`quvchining darsda tayyorlanishida tashkiliy va metodik xarakterdagi tadbirlarni, 
shuningdek maxoratni oshirish tadbirlarini ifodalash mumkin. 
Mutlaqo ayonki, o`qituvchini bilimlari o`quvchilardan talab qilinadigan ancha keng 
chuqur bo`lishi kerak. O`qituvchi o`quvchilarning o`quv programmasidan tashqari savollarga 
javob berishiga tayyor bo`lishi kerak. U shuningdek professional malakalarni puxta egallab 
olishi zarur. Shu sababli ishlab chiqarish materiallariga, masterlariga mo`ljallangan kitoblar 
o`qituvchining tayyorligi uchun ham manba bo`ladi. 
O`qituvchi darsga tayyorlanishida ilg’or maktablarni tajribalari umumlashtirilgan 
metodik adabiyotlar bilan tanishishi katta ahamiyatga ega. Metodrk adabiyotda o`quv 
prosessini tashkil etshp, ish ob’ektlarini tanlashga va mehnat darslarida o`quv topshiriqlarshsh 
bajarish bilan bog’liq. Ilg’or o`qituvchilar metodik adabiyot yangiliklarini muntazam kuzatib 
boradilar, ulardagi tavsiyalarni o`rganadilar va ularni o`z ish praktikalarida qo`llaydilar. 
Boshqa o`qituvchilarning tajribalarini bevosita o`rnganishning ham axamiyati kam emas. Har 
bir rayonda o`quv vazifalarini bajarishda katga muvaffaqyyatlariga erishayotgan 
o`qituvchilari bor. Ularning ba’zilari o`qituvchilarda puxta sifatli malakalarini 
shakllantirishga erishmoqda, ba’zilari o`quvchilarni bilimlardan mehnatdan foydalanishni 
o`rganmoqda, yana ba’zilar mashg’ulotning tashkil qilishning har xil formalarini qo`shib olib 
borishga muvaffaq bo`lmoqda va hokazo. Metodik birlashmalar, ochiq darslar tashkil qiladi, 
o`z majlislarida o`qituvchilarning xisobotlarini eshitadi. Qator oblastlarda hozir ko`rsatmali 
darslar o`tkazish yo`lga qo`yilmoqda, bu dars programmadan birmuncha ilgarilab ketadi va 
shu tufayli maxalliy sharoitlarni hisobga olgan xolda hamma o`qituvchilar tomonidan ijodiy 
takrorlanishi mumkin. Ko`rsatmali darslarga qatnashish o`qituvchining darsga metodik 
tayyorlanishning formalaridan birdir. O`qituvchiga mashg’ulotlar boshlangunga qadar 
o`quvchilarga mehnat topshirig’i sifatida belgilanadigan ob’ektni mustaqil tayyorlash tafsiya 
qilinadi bu ish metodik nuqtai nazardan bir qancha sabablarga ko`ra muhimdir. 

---

Birinchidan, mehnat usullarisi mO’qammal ztallaganligini va shaxsan namuna 
bo`lishini ko`rgan o`quvchilar nazarida o`qituvchining obro`si ortadi. 
Ikkinchidan, o`qituvchi tayyorlangan namunalar o`quvchilarga etalon sifatida xizmat 
qiladi 
Uchinchidan, o`qituvchi mehnat prosessini mustahil bajarib,o`quvchilar qanday 
qiyinchiliklarga duch kelishini, qanday xatolarga yo`l qo`yishlari mumkinligani aniq tasavvur 
qiladi. 
Xonasi kelganda shuni ta’kidlash zarurki, o`quvchilarning xatolarini analiz qilish 
o`qituvchining darsiga tayyorlanishida muhim o`rin tutadi. Tajriba o`quvchilarning xatolarini 
tuzatishga o`quv vaqtining 10% ketishini ko`rsatmoqda. O`quvchilarda xatolar har xil 
sabablarga ko`ra paydo bo`lishi mumkin. Ba’zai o`qituvchi yangi materialni etarlicha aniq 
bayon qila olmasa, mehnat usulini bajarish etarlicha yaqqol ko`rsata olmasa, uning aybi bilan 
xatolar sodir bo`ladi. 
Ba’zan esa o`quvchi o`qituvchining tushuntirishlarini etarli darajada diqqat - e’tibor 
bilan kuzatib bormasa, ish vaqtida boshqa ishlar bilan ovora bo`lsa, uning aybi bilan xatolar 
sodir bo`ladi. Xatolar ob’ektiv sabablarga ko`ra ham ro`y beradi. Masalan, ba’zan 
materiallarni qirqishni bajarish uchun o`quvchining jismoniy rivojlanishi etarli bo`lmay 
qoladi. O`qituvchining vazifasi avvalo xatolarni oldini olishdan iboratdir. Ravshanki, u 
xatolarni keltirib chiqaruvchi sabablarni yaxshi bilsagina, bu vazifani uddalay oladi. Shu 
sababli mehnat o`qituvchisi o`quvchilar yo`l qo`yadigan xatolarni muntazam analiz qiladi va 
bu xatolarning sabablarini yo`qotish yo`llarini izlaydi. Qaysi temalarni o`rganshsda 
o`quvchilar xatolarga yo`l qo`yishlarini va bu xatolar oldingi yillar tajribasidan bilgani holda, 
bu xolatlarning oldini olish tadbirlarini belgilaydi. Masalan, V-VII sinflarda o`quvchilar 
chizmalarni o`qishga va ular bo`yicha ishlashga tayyor bo`lmaydilar. Shu sababli o`qituvchi 
chizmachilikdan ba’zi bilimlarni beradi, bu bilimlarga asoslanib o`quvchilar amaliy ishga 
kirishadilar. Shuningdek ma’lumki, metallarni arra bilan qirqishda o`quvchilar tez-tez arra 
polotnosini sindirib quyadilar. Shu sababli o`quvchi asbobni qanday ushlashni o`rgatishga 
arra polotnosi qiyshayishining oldini olishga alohida e’tibor beradi. Darsning sifati ko`p 
jihatdan o`qituvchining tashkiliy masalalarni oldindan ishlab chiqishga bog’liq. Chunonchi, 
har bir o`quvchi qirqish va o`lchash asboblari va komplekt bilan zaro`r miedorda zagatovkalar 
bilan ta’minlangan bo`lishi kerak. Biror asbob ishdan chiqib qolgan, zagatovka buzilgan 
paytida asbob va zagatovkaga ega bo`lishi kerak. 
Ko`rsatmali qo`llanmalarni tayyorlash o`qituvchidan jiddiy e’tiborni talab qiladi. 
Bunday gap avvalo texnika hujjatlar: chizmalar, operasiya kartalari haqida bormoqda. 
Operasiya 
kartalarining 
qanday 
formada 
bo`lishi, 
buyumning 
murakkabligiga, 
o`quvchilarning tayyorligiga, kartalarda qay darajada, mufassal ko`rsatmalar berilishiga qarab 
hal qilinadi. Mehnat o`qituvchilari beshinchi, ettinchi sinflar uchun operasiya kartalari bilan 
chegaralanmay alohida stendllr tayyorlaydilar va ularda buyumga ishlov berishning hamma 
bosqichlari aks ettiriladi. Bunday stendlar o`quvchilarning chizmalarini o`qishni o`rganishga 
yordam beradi. 
O`qituvchi ta’limiy modellar tayyorlash haqida o`z vaqtida o`ylashi kerak. Masalan, 
tokarlik rezesi (keskichi) ni o`rganishda asbobning haqiqiy o`lchamlariga nisbatach 
katgalashtirilgan va yog’ochdan yasalgan rezesning razbar qiladigan modeliga ega bo`lish 
maqsadga muvofiqdir. 
Ba’zi hollarda, masalan, mashina detallarini, yog’ochning turlari va hokazrlarni 
o`rganishda tarqatma materiallar ko`zda tutiladi. 
Joriy ishlarni hisobga olish jurnalida amalga oshiriladi, bu jurnalda o`quvchilarning 
davomati, o`zlashtirishlari qayd qilinadi, shuningdek mashg’ulotlarning mazmuni ham 
yoziladi. 
O`qituvchining darsga tayyorlanshni dars planini tuzish bilan tamomlanadi. 
Dars plani qanchalik to`la, mufassal bo`lsa, mashg’ulot o`tkazishga o`quvchiga 
shunchalik yordam beradi. 
Har bir dars plani quyidagi taxminiy formada tuziladi: 

---

1.
Darsning maqsadi va ta’limiy vazifalar: 
2.
Mehnat ob’ekti; 
3.
Jihozlar: 
4.
Darsning borishi: 
Mashg’ulot nimaga bag’ishlanganini, uning maqsadi va ta’limiy vazifalaridan 
ko`rinadi. Masalan, ta’limiy vazifa o`quvchilarning texnologik prosessini mustaqil tashkil 
etishga uyushtirishdan, ularning metallarini qirqish va egovlash bo`yicha dastlabki 
malakalarni mustahkamlashdan iborat bo`lishi mumkin. O`quvchilar buyumlar tayyorlaydigan 
darslarda mehnat ob’ektlari ko`rsatiladi. 
«Jihozlar» bulimida mazkur darsda ishlatiladigan jihozlar, asboblar va har xil 
ko`rsatma materiallar ifodalanadi. 
«Darsning borishi» bo`limida dars strO’qturasi ochib beriladi, dars elementlarining 
almashinish tartibi va ularning har biriga ajratiladigan vaqgi ko`rsatiladi. 
Quyida misol tariqasida darslardan birining planini keltiramiz.