|
2. Texnik tugaraklar ishini tashkil qilish
Maktablarning ish tajribasida turli-tuman tugaraklar uchraydi. O’quv predmetlari
bilan boglikliknO’qtai nazaridan tugaraklarni uch gruppaga predmetga doir,
predmetlararo va predmetdan tashkari tugaraklarga ajratish mumkin.
Predmetga doir tugaraklar deb, bevosita mexnat tarbiyasi bilan borlik bulgan
tugaraklarga aytiladi. Uz mazmuniga kura bu tugaraklar texnologiya ta’limida
o’quvchilar bajargan ishning guyo davomi, ammo bunda o’quvchilarning faoliyati yanada
murakkabrok, kengrok buladi. Predmetga doir tugaraklar aslo o’quvchilar avval
bajargan ishni shunchaki takrorlamasligi kerak.
Predmetlararo tugaraklar ichida eng ma’lumki fizik-texnik tugaraklar xisoblanadi.
Bu tugaraklarda o’quvchilar faoliyatining mazmuni tugarakning uz nomidan kelib chikadi.
Fizik-texnik tugaraklarda o’quvchilarning mexnat ob’ektlari, odatda, turli modellar
buladi. Bunda o’quvchilar fizika kursida urganiladigan muayyan konuniyatlarni misollar
bilan oydinlashtirishga muvaffak buladilar, bu esa fan asoslarini uzlashtirishda yordam
beradi. Bu - bir tomondan. Ikkinchi tomondan esa o’quvchilar model konstrO’qsiyasi,
Fizik-texnik tugaraklarga bir vaktning uzida fizika va mexnat O’qituvchilari raxbarlik
kiladilar.
Predmetdan tashkari tugaraklar xozirgi vaktda sinf dan tashkari ishda kengrok
tarkalgan. O’quvchilar faoliyatining mazmuniga kura bu tugaraklar turli-tuman bulishi
mumkin. Mazkur xolda gap shunday predmetdan tashkari tugaraklar xakidagina boradiki,
ularning ishlari uchun maktab ustaxonalaridan moddiy baza sifatida foydalaniladi, yoki
o’quvchilar faoliyati texnologiya ta’limlarida olingan bilim va malakalarga tayanadi.
Chunonchi, maktablardan birida O’qituvchi o’quvchilarga mexnat anikligi va
unumdorligini oshirish maksadida mO’qovachilik ishlari uchun muljallangan stanokchaning
konstrO’qsiyasini ishlab chikarishni taklif etdi. O’quvchilarga bu goyama’kul buldi. Ular
yana shunday stanokchaning bir nechta konstrO’qsiyasini ishlab chikishda va eng
yaxshilarini taklif etishdi. Amalda tekshirib kurish davomida bu konstrO’qsiya tobora
takomillashtirib borildi. Bularning xammasi mO’qovachilik ishlarini bajarish jarayonida
sodir buldi
Predmetdan tashkari tugaraklarga raxbarlik qilishga kupincha baza korxona xodimlari,
ota-onalar taklif etiladi. O’qituvchi esa ularga metodik yordam kursatadi.
Tugaraklar ishining mazmuni programmalarda belgilab beriladi. Bu programmalarni
xalk maorifi koshidagi metodik kabinetlar, shuningdek, yosh texniklar, naturalistlar
stansiyalari ishlab chikadi. Programmalar bir va ikki O’quvyiliga muljallangan buladi.
Misol tarikasida V—VI sinf o’quvchilariga muljallangan slesarlik ishidan predmetga
doir texnika tugaragining programmalaridan birini keltiramiz.
Tarkibida arra bilan kirkilib, tekis yuzalari egov bnlan egovlangan detallari bulgan
buyumlarni tayyorlash. Mexnat ta’limi darslarida olingan bilimlarnn umumlashtirish
xamda malakalarni takomillashtirish: metallni arra bi lan kirkish dakidagi asosiy
ma’lumotlar; metallni arra bilan kirkayotganda rioya kilinadigan xavfsizlik koidalari:
metallni arra bilan kirkish priyomlari; egovlash jarayonining moxiyati va bunda
ishlatiladigan asbob, egovlayotganda rioya kilinadigan xavsizlik koidalari, yason
yuzalarni egovlash.
Tugarak mashklari, odatda, xar xaftada bir marta ikki soatdan utkaziladi. Birok
o’quvchilar orasida bu bilan kanoatlanmaydigan jonbozlar xam uchraydi. Ular bilan
kuprok mashgulot utkazish mumkin, lekin buning uchun sinf raxbari bilan kelishish kerak,
chunki u xar bir o’quvchining boshka predmetlarni kanday uzlashtirishini yaxshi biladi.
Bir tugarakda 15 nafardan ortik o’quvchi bulmasligi lozim, aks xolda ularning
xarbiriga individual tarzda raxbarlik qilish kiyinlashadi.
Ilgor maktablarning ish tajribasi kursatishicha, maktab ustaxonalariga asoslangan
tugarak mashgulotining strO’qturasi kombinasiyalangan (aralash) dars strO’qturasi yakin
turadi. Bunga sabab shO’qi, xar kanday tugarak mashrulotida, odatda, kator didaktik
masalalar xal etiladi. Muayyan mexnat ob’ekti tayyorlashni o’quvchilar tugarak
mashgulotidan kuzlangan asosiy maksad deb bilishadi.
Tugarak mashgulotlarida O’qitish metodlari kuyilgan didaktik maksadlarga, O’quv
materialining mazmuniga, o’quvchilar va O’qituvchining tayyorgarlik darajasiga karab
tanlanadi.
Tugarak mashgulotlariga kandaydir maxsus metodlar xos emas. Ularda mexnat ta’limiiing
oddiy metodlari kullani ladi. Birok bu metodlardan foydalanish uziga xos xususiyatlarga
ega. Masalan, kuzatuvlarning kursatishicha, ogzaki metodlardan kupincha tushuntirish
metodi kullaniladi, xikoya metodi esa eng kam kullaniladi. Birinchi karashda bu galatirok,
tuyulishi mumkin, ma’lumki,_suxbat jarayonida boshka ogzaki metodlarga karaganda
o’quvchilarning bilish aktivligi ortadi. Birok tugarak mashgulotlarida ta’lim metodlaridan
foydalanishning uziga xosligi xam ana shunda. Ma’lum bulishicha, o’quvchilar ayniksa
dastlabki mashrglotlarda suxbatlar bulishini yoktirishmas ekan, chunki suxbatlar ularga
odatdagi darslardagi savol-javobni eslatar ekan.
Namoyish qilish metodlariga shu narsa xam xoski, V—VIsinf o’quvchilariga
kupincha kursatma kullanmalar namoyish kilinadi, VIII—IX sinf o’quvchilariga esa grafik
tasvirlar namoyish kilinadi. Ishga bunday yondashishda o’quvchilarning grafik jixatdan
tayyorgarligi xisobga olinadi.
Instruktaj tutarak mashrulotlarida O’qitish metodlari ichida muxim urinni egallaydi.
Bunda kirish, joriy va yakunlovchi instruktajlar: frontal, zveno, va individual instruktajlar;
ogzaki, yozma, grafik instruktajlar kullanilishi mumkin. Boshkacha aytganda, tugarak
mashgulotlarida mexnat ta’limi uchun xos bulgan instruktajning barcha turlari uchraydi.
Instruktajni utkazish metodikasi bundan oldin kurib chikilgan.
Tugarak mashgulotlarida o’quvchilar ishini tashkil qilishning xar xil formalari (frontal,
zveno, individual, mexnat taksimoti bilan) kullaniladi.
O’quvchilar ishini tashkil qilishning kanday formasi tanlanishi tugarak mashrulotlarida
aloxida dikkatni jalb kiladigan mexnat ob’ektlariga kup jixatdan boglik. Bunga sabab
shO’qi, sinfdan tashkari ish jarayonida bir vaktning uzida kuyidagi ikki xolni xisobga
olishga tugri keladi:
I) kollektiv mexnati eng katta tarbiyalovchi imkoniyatlarga ega. 2) o’quvchilar
uz kizikishlarini kanoatlantiradigan va uz mustakilligini eng tulik kursatishga
imkon beradigan individual topshiriklar bajarishga intilishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
