O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qashqadaryo viloyati kasbiy ta'limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish xududiy boshqarmasi dehqonobod tuman 1-son kasb-hunar maktabi

2.IZOLATORLAR TASNIFI

Vazifasi bo‘yicha	Konstruktiv tuzilishi bo‘yicha
	Ichki qurilma	Tashqi qurilma	Ichki — tashqi qurilma
Tayanchli	Armatura ishlovi bo‘yicha	Tayanch- shtirli	—
	Tashqi	—
	Ichki	—	—
	Aralash	—	—
0‘tuvchi	Bino ichida ishlash uchun	—	—
Liniyali	—	Shtirli	—
	—	Tarelkasimon	—
	—	0‘zakli	—

Sanoatchastotasidakuchlanishasta-sekinoshiribborilganda, izolatorningproboygaolibkeluvchikuchlanishiningengkichikqiymatiizolatortashqiizolatsiyasichidovchikuchlanishidankattabo‘lishikerak (quruqholatda), masalan, qattiqizolatorlaruchun 1,6 martadankamemas, yarimsuyuqvaplastinkaliizolatorlarda 1,3 martadankamemashamdasuyuqvaqog‘ozmoyliizolatsiyada 1,2 martadankamemas.
Izolatorning asosiy mexanik tavsifi — nuratuvchi kuchning minimal qiymati bo‘lib, izolatorning o‘qiga perpendikular qilib yo‘naltirilgan. Yana asosiy parametrga qattiqlik ham kiradi (qattiqlik bu izolator boshiga ta’sir etuvchi kuchning izolator og'gandagi kuchga nisbatiga aytiladi). Tayanch izolatorlarning qattiqligi ular konstruksi- yalari, nominal kuchlanish qiymatlariga bog'liq. 35 kV Иizolatorlar katta qarshilikka ega, chunki ularning balandligi nisbatan kichik. Yuqoriroq kuchlanishli izolatorlar baland bo‘lgani uchun kichik qiymatli qattiqlikka ega (3000—2000 N/mm).
Tayanchli ichki izolatorlar ishlab chiqarish GOST 15131—77 va GOST 19797—80 larga asosan, 6, 10, 20, va 35 kV kuchlanishga mo‘ljallangan foydalanish jarayonida tayanchli izolatorlar eguvchi yuklama ta’sirida bo‘ladi. Bu asosan QT davridagi elektr-dinamik kuchlar tufayli bo'lib, bu kuchlar izolator o‘qiga to‘g‘ri yo'nalgan.
Ba’zi bir hollarda tayanch izolatorlari tortish, cho‘zilish, buralish kuchlari ta’sirida bo‘ladilar. Bu izolatorning mexanik bardoshliligi 375, 750, 1250, 2000, 3000, 4250 va 6000 N (1 N-10 N, 8.5) kabi qiymatlarga ega.
Har xil potensialga ega bo'lgan metropolitenning qurilmalari ochiq bo‘g‘inlari elektr izolatsiyasini va mexanik aloqalarni yaxshilash uchun tayanch konstruksiyasi va izohlari takomillashgan. Armaturasi tashqariga o‘rnatilgan izolatorning izolatsiyalovchi detali (1-rasm) ichi o‘yilgan jism bo‘lib, yuqori va pastki qismlaridan armaturafangan. Yuqori armatura shakli (izolator qalpog‘i) aylana ko‘rinishida. Qalpoqning yon tomonida rezbalangan teshik bo'lib, unga tok o‘tkazgich shina yoki elektr apparati detallari o'rnatiladi. Pastki armatura (asos yordamida izolator mahkamlanadi) aylana yoki kvadrat shaklida bo‘ladi.
Izolatorning armaturalangan detali yuzasiga bir xil qalinlikda (1 mm) bitum suriladi. Izolator armaturasi va sement choklarga namga bardosh qoplamalar suriladi.
Izolatorning tashqi tarafida kichik va yupqa qovurg'alar ko'zda tutilgan. Bitta qovurg‘a 6—10, ikkitasi 20, uchtasi 25 kV ga mo‘ljallangan. Bunday konstruksiyali izolatorlarning kamchiligi —



1-rasm. Armaturasi tashqaridan ishlangan tayanch izolatori:
/ — armaturalangan yuqori qopqoq; 2, 5 — sement-qumli bog'lagich; 3 — chinni tana; 4 — ajratkich; 5 — ushlagich; 6 — asos.

ichki kovak bo‘lib, uning ichiga namlik kirish ehtimoli borligida. Natijada ichki regulator hosil bo‘lib, qo‘shimcha energiya isrofi paydo bodishi va radio shovqinlar o‘chog‘iga yo‘l ochilishi tufayli konstruksiyaning nurash xavfi yuzaga chiqishi mumkin.

2 -rasm. Armaturasi ichidan ishlangan tayanch izolatori
Bu kamchiliklarni yo‘qotish maq- sadida armatura yuzasini berkitish konstruksiyasi paydo boddi (2-rasm). Bunday izolatorlarning yaxshiligi — ular balandligining kamligi va shu tu­fayli каsh material sarflanishi. Biroq bunday izolatorlarni katta mexanik kuchlarga tayyorlash anchagina qiyin.
Izolator konstruksiyasida kom- binatsiyalashgan ishlovli variant is- tiqbolli hisoblanadi. Bunda yuqori ar­matura ichida berkitilgan, pastkisi — tashqaridan berkitilgan (3-rasm). Bunda yon tomon qovurg‘ali bodadi (4-rasm) va boshqalardan keraksiz tok uchun yod uzunligi bilan farq- lanadi. Izolatorning bu varianti nam- garchilik katta bodgan sharoitlarga juda mos keladi.


3-rasm. Armaturasi kombinatsiyali ishlangan tayanch izolatori

Izolatorlarning ishlash muddati ishdan chiqish zichligi 6—10~⁷ C^_1 [1.13] bodganda 20 yilga teng.

Ichki qurilmalardagi o‘tuvchi izolatorlar tok odkazuvchilarni izo- latsiyalash uchun elektr stansiyalari, nimstansiyalar komplekt qurilma va transformatorlar nimstansiyasi taqsim- lovchi qurilmalarida ishlatiladi Foy- dalanish jarayonida oduvchi izolatorga QT davridagi element, issiqlik, me­xanik yuklamalar ta’sir ko‘rsatadi. Xuddi shunday ta’sirlar uzoq vaqt davomida oduvchi nominal tok





4-rasm. Yon qovurg‘ali armaturasi kombinatsiyali ishlan­gan tayanch izolatori.

o’tganda ham ro‘y beradi. Tok transformatorlarida o‘tuvchi chinnidan yasalgan izolatorlar ichiga joylashgan birlamchi chulg‘amni ikkilamchi chulg‘amdan izolatsiyalash uchun xizmat qiladi.

0‘tuvchi armaturalangan chinni izolatorlarni bino ichida qo'llash GOST 22229—76 E (umumiy texnik shartlar) va GOST 20454— 79 (asosiy parametrlar va o‘lchamlar) bilan tavsiyalangan bo‘lib, quyidagi nominal kuchlanishlar va toklarga mo‘ljallab chiqariladi: 6, 10, 35 kV, 400, 630, 1000, 1600, 2000, 3200, 4000, 5000, 6300, 8000, 10000, 16000, 25000 A. Shuningdek, bunda sindirishga sa- bab bo‘luvchi yuklamaning quyidagi minimal qiymatlari ham be- rilgan: 375, 500_t 750, 1000, 1500, 2000, 3000, 4250.
0‘tuvchi izolatorlar toki 2000 A dan oshsa, tok o‘tkazuvchisiz qilib yasaladi va kovakdan shina yoki aylana yuzali o‘tkazgichlar o‘tkaziladi (5-rasm).
Izolatorni tanlashda dastawal sindiruvchi kuchni hosil qiladigan minimal yuklamani hisobga olish lozim, hamda statik va dinamik yuklamalarni ifodalovchi zaxira koeffitsiyentini ham ko‘zda tutish kerak. Yuqori kuchlanishli apparatlarga izolatorlar ishlash puxtaligi bo‘yicha talablarga javob beradigan mavjud turlardan tanlanadi. Bunda albatta ishchi kuchlanishning uzoq vaqt ta’siri, momaqaldiroq va kommutatsiyali o‘ta kuchlanish, mexanik yuklamaning foydalanishga ta’siri va boshqalar hisobga olinishi kerak.
Izolatorlar tayyorlash uchun materiallar. Izolatorlarni tayyorlash uchun qo'llaniladigan materiallardan eng keng tarqalgani — bu maxsus sopol material — elektr texnik chinnidir. U oq rangda bo‘lib, termik ishlov berish orqali yasaladi. Chinni massa plastik loy material bo‘lib,